ਬਲਕਾਰ ਬਾਜਵਾ - ਲੇਖ

ਸਾਹਿਤਕ ਨਾਮ: ਬਲਕਾਰ ਬਾਜਵਾ

ਨਿਵਾਸ: ਕੈਨੇਡਾ

ਕਿਤਾਬਾਂ: ਰੰਗ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ( ਨਿਬੰਧ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 2003)

ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਪਾਠਕ/ ਲੇਖਕ ਦੋਸਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਜਵਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ‘ਆਰਸੀ’ ਦੀ ਅਦਬੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ‘ਚ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਾਉਂਣ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮਦੀਦ ਨੂੰ ਆਖਦੀ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜੇ ਇੱਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਲੇਖ ‘ਆਰਸੀ’ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਬਾਜਵਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਰਸੀ ਦਾ ਲਿੰਕ ਸੁਖਿੰਦਰ ਜੀ ਨੇ ਭੇਜਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਬੇਹੱਦ ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

--------------------

ਕਨੇਡੀਅਨ ਭਵਜਲਾਂ ‘ਚ ਰੁੜ੍ਹਦਾ, ਗੋਤੇ ਖਾਂਦਾ - ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ

ਲੇਖ

ਬਰੈਂਪਟਨ ਪਾਰਕ ‘ਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ ਅਚਾਨਕ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਬੜਾ ਹੁੱਬ ਕੇ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਨੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਨ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ। “ਹੋਰ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਕਿਵੇਂ ਐ, ਓਦਰਿਆ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦੈਂ”, ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਛੇੜੀ।

“ਕੁਝ ਨਾ ਪੁੱਛ ਬਾਈ ਗੋਤੇ ਖਾਨੇ ਆਂ ਪਏ…ਕੀ ਆ ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ…ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਮੌਜਾਂ ਕਰਦੇ ਸੀ ਉੱਥੇ…ਏਥੇ ਪਏ ਡੁਬਕਣੀਆਂ ਖਾਨੇ ਆਂ…” ਮੈਂ ਵਿੱਚੋਂ ਟੋਕਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਨਾ ਗੱਲ ਤਾਂ ਦੱਸ ਕਿਹੜੀ ਮਾਰ ਵਗ ਗਈ…ਏਥੇ ਤੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਤਾਂ ਖਹਿਰੀਂ-ਮਹਿਰੀਂ ਸੁਣਦੇ ਆਂ।”

“ਕੀ ਦੱਸਾਂ, ਕੀ ਨਾ ਦੱਸਾਂ…ਸ਼ੇਰਾ, ਮਨ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਈ…ਕਸੂਤੇ ਫਸ ਗਏ ਆਂ…ਡੱਕੇ ਡੋਲੇ ਖਾਂਦੇ ਫਿਰਦੇ ਆਂ…ਕਦੀ ਬਰਫਾਂ ‘ਚ ਤੇ ਕਦੀ ਸਾਹ ਘੁੱਟਵੇਂ ਘਰੇਲੂ ਮਾਹੌਲ ‘ਚ…ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਆਂਹਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਿੰਡ ਆਲ਼ਾ ਬਾਈ ਠੇਕੇਦਾਰ…ਉੱਥੇ ਪੱਕੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਨਾ ਸੋਚੀਂ…ਮਿਲ਼-ਗਿਲ਼ ਆਈਂ…ਆਪਣਾ ਕਿੱਲਾ ਨਾ ਛੱਡੀਂ, ਆਪਣੇ ਥੌੜ ਵਰਗੀ ਰੀਸ ਕਿਤੇ ਨਈਉਂ…ਹੁਣ ਉਹਦੀਆਂ ਈ ਗੱਲਾਂ ਚੇਤੇ ਕਰ ਕਰ ਝੂਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾਂ…।”

“ਨਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਤਾਂ ਦੱਸ ਆਖ਼ਰ ਕਿਹੜੀ ਸ਼ੈਅ ਦਾ ਸਾਇਆ ਪੈ ਗਿਐ…ਮੁੰਡੇ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਪੰਚਾਇਤੀ ਹੁੰਦੇ ਸੀ…ਗੱਲ ਨਿਤਰਕੇ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ…ਬੰਦਿਆਂ ‘ਚ ਬਹਿਣ ਖਲੋਣ ਵਾਲੇ…।”

“ਲੈ ਸੁਣ ਫਿਰ…,” ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ ਜੁਲਾਹੀ ਦੇ ਗਲੋਟੇ ਵਾਂਗ ਸਿੱਧਾ ਈ ਉਧੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।

“ਰੰਗੀਂ ਵੱਸਦੇ ਨੂੰ ਏਥੇ ਆਉਣ ਪਿਆ। ਰਾਜ ਸੀ ਉੱਥੇ ਸ਼ੇਰਾ! ਪੂਰੀ ਸਫੈਦਪੋਸ਼ੀ। ਬਹੁਤਾ ਏਥੇ ਮਨ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਛੋਟੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਕਰ ਕੇਰਾਂ ਮੁੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਹੋਏ ਨੇ ਆਏ ਨੂੰ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਆਉਂਦੇ ਨਈਂ ਸੀ। ਮੁੜ ਮੁੜ ਫੋਨ ਖੜਕਾਈ ਜਾਣ…ਉੱਥੇ ਕੀ ਮੁੰਗੀ ਦਲ਼ਦੇ ਓ…ਆ ਜਾਓ ਏਧਰ। ਇਹ ਵੀ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਈ ਬਣਿਆ ਪਿਐ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਏਥੇ ਮਹਿਫ਼ਲਾਂ, ਵੇਹਲੇ ਤਾਸ਼ਾਂ ਖੇਡਦੇ ਬਾਬੇ, ਮੈਪਲਾਂ ਹੇਠ ਖੁੰਡ ਕੌਂਸਲਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਜੰਮਦੀਆਂ ਨੇ…ਸੋ ਬਈ ਆ ਗਏ।

“ਪਰ ਮਾਰ ਲਿਆ ਏਥੇ ਦੀਆਂ ਬਰਫਾਂ ਨੇ। ਪਿਛਲੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਲਸੰਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਲਸੰਸ ਲੈਣਾ ਏਥੇ ਕਿਹੜਾ ਸੌਖਾ ਈ। ਸਾਲਾ ਟੀਸੀ ਦਾ ਬੇਰ ਬਣ ਖਲੋਂਦੈ। ਹੀਲਾਂ ਕਢਾ ਤੀਆਂ…ਏਨੇ ਸਾਲ ਗੱਡੀ ਵਾਹੀ, ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਵੀ ਵਾਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਤੰਦਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਈ ਨਿਆਰੇ ਨੇ। ਤਿੰਨ/ਚਾਰ ਵਾਰ ਪਲਟੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ। ਆਖਿਰ ਮੋਰਚਾ ਮਾਰ ਈ ਲਿਆ। ਫਿਰ ਟੌਹਰ ਨਾਲ ਦੱਸਣਾ…ਉਏ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ‘ਜੀ’ ਲਸੰਸ ਜੇ…।”

ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਮਿਲਿਆ। “ਚਾਚਾ ਸੁਣਾ ਹੁਣ ਤਾਂ ਕਨੇਡਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੋਣੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਐ ਤੇਰੇ ਕੋਲ। ਏਥੇ ਜਿਹਦੇ ਕੋਲ ਗੱਡੀ ਉਹਨੂੰ ਸੂਰਮਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦੈ…” ਚਾਚਾ ਗੱਡੀ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਉਂ ਬੁੜ੍ਹਕਿਆ ਜਿਵੇਂ ਠੂਹੇਂ ਨੇ ਡੰਗ ਮਾਰਿਆ ਹੋਏ।

“ਗੱਡੀ, ਬੀਰਿਆ, ਗੱਡੀ ਕੀ ਲੈ ਲਈ, ਐਵੇਂ ਬਿਪਤਾ ਈ ਗਲ਼ ਪਾ ਲੀ…ਪੂਰਾ ਦੁਖੀ ਆਂ, ਲਾਚਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰ ‘ਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਆਂ। ਚਲੋ ਏਥੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਿਭ੍ਹਣ ਲੱਗ ਈ ਪਏ ਸੀ। ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਚਿਹਨ-ਚੱਕਰਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹੜ੍ਹ ਵਾਂਗ ਡੋਬਿਆ ਪਿਆ ਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ, ਕਰੀ ਜਾਣ। ਸਾਨੂੰ ਕੀ! ਇਹ ਵੀ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਸਾਡੀ ਕਿਹੜੀ ਲੱਤ ਭੱਜਦੀ ਐ! ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਵੀ ਨਈਂ ਰਿਐ ਜਾਂਦੈ। ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈੜਿਆਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈਣੋ ਕਿਵੇਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦੈ। ਮਾਂ ਪਿਉ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ‘ਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਅੱਖੜਦੇ ਨੇ। ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਇਹ ਤਾਂ ਦੋਗਲੇ ਵੱਛਿਆਂ ਵਾਂਗ 50% ਅੰਗਰੇਜ਼ ਬਣ ਗਏ। ਇਹ ਵੀ ਸਹਿ ਲਿਐ। ਸਾਨੂੰ ਕੀ! ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਸਾਡੀ ਇਜ਼ਤ ਕਰਦੇ ਨੇ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀ ਕੋਈ ਟੋਟ ਨਈਂ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਥੁੜ੍ਹ ਨਈਂ। ਸਗੋਂ ਬੱਸ ਜ਼ਬਾਨ ਦੀਆਂ ਵਾਗਾਂ ਤਣ ਕੇ ਰੱਖਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਯੱਭਾਂ ਨੇ ਖੂਨ ਈ ਪੀਤੈ ਪਿਐ…” ਤੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ।

“ਇਹ ਤਾਂ ਚੰਗੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਾੜੈ, ਤੂੰ ਵੀ ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਰਹਿਨਾਂ…ਤੈਨੂੰ ਧੰਗਾੜੇ ਚੁਕਣਾ ਪੈਂਦਾ …ਦੁਖੀ ਕਿਵੇਂ ਐਂ…”

ਗੱਲ ਕੱਟਦਿਆਂ ਗੁੱਸੇ ‘ਚ ਬੋਲਿਆ, “…ਵਖ਼ਤ ਨੂੰ ਫੜਿਆ ਆਂ…ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਾਰ ਦੇ ਸਫਰ ਵਾਲੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਸਹਾਰਨੀਆਂ…ਬੀਰਿਆ! ਅਸਿਹ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੀ…ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਜਾਈਦੈ…ਤੂੰ ਕਹਿਨਾਂ ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਰਹਿਨਾਂ ਆਂ…ਵਖਤ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਈ… ਸੌਹਰੇ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹਿੰਦੇ ਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਕਿੱਲੀ ਦੱਬ ਦੇਂਦੇ ਨੇ, ਸਾਝਰੇ ਈ…ਉਹ ਵੀ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ‘ਚ, ਸਿਰ ਪਾੜ੍ਹਵੀਂ ਆਵਾਜ…ਨਾ ਕੁਝ ਪਿੜ-ਪੱਲੇ਼ ਪੈਂਦੈ…ਕੰਨਾਂ ‘ਚ ਰੂੰ ਵੀ ਨਈਂ ਦੇ ਹੁੰਦੀ। ਅਤੇ ਸੁਣ ਵੀ ਨਈਂ ਹੁੰਦੈ। ਅਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਯਮਲਾ ਜੱਟ, ਆਲਮ ਲੁਹਾਰ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਹਰਚਰਨ ਗਰੇਵਾਲ, ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ…ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਸੁਰ, ਅਰਥਾਂ ਭਰੇ ਗੀਤ ਸੁਣੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਬੇਸੁਆਦਾ, ਬੇਅਰਥਾ ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬਾ ਲੱਗਦੈ। ਪੇਂਜੇ ਦੇ ਰੂੰ ਵਾਂਗ ਰੂਹ ਪਿੰਜੀ ਜਾਂਦੀਐ। ਗੀਤ ਕਾਹਦੇ ਨੇ ਪੀਪੇ ‘ਚ ਰੋੜੇ ਖੜਕਦੇ ਨੇ। ਬੜੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦਾਂ…ਸਮਝਣ ਲਈ…ਚੱਲ ਕੁਝ ਪਿੜ ਪੱਲੇ ਪਏ…ਦਿਲ ਤਾਂ ਕਰਦਾ ਈ ਨਾ ਸਮਝਾਂ…ਇਹ ਕੀ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਇਹ ਲਟਬੌਰੇ ਹੋਏ ਫਿਰਦੇ ਨੇ…ਮਾਹਟਰ ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਝੋਕ ਦੇਨਾ…ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ‘ਫੱਕ’ ‘ਫੱਕ’, ‘ਡਰਾਈ ਵੇਅ, ਫਰੀ ਵੇਅ’, ‘ਹੱਸੋ ਹੱਸੋ’, ‘ਕਿੱਸੋ ਕਿੱਸੋ’…ਕਿਤੇ ਈ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਕੋਈ ਬੋਲ ਪਿੜ ਪੱਲੇ ਪੈਂਦਾ…‘ਹਾਏ ਹਾਏ ਈ ਹੋਈ ਜਾਂਦੈ…’ ਸੁਣਦਾ ਸੁੰਨ ਹੋ ਜਾਨਾਂ। ਬਥੇਰਾ ਪੁੱਛਦਾਂ ਸੌਹਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਇਹ ਕੀ ਬੋਲ ਨੇ – ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਉਂਦੀ ਆ…”

“ਬਾਬਾ! ਇਹ ਨਈਂ ਤੇਰੀ ਸਮਝ ਆ ਸਕਦੀ।” ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਜਿਹਾ ਹੱਸਦੇ ਟਾਲ ਦੇਂਦੇ ਨੇ।

“ਮਨ ‘ਚ ਰੋਹ ਭਰੀ ਚੀਸ ਉਠਦੀ ਐ, ਕਿੱਥੇ ਆ ਫਸੇ…ਨਾਲ ਈ ਅੰਦਰੋਂ ਹੌਕਾ ਜਿਹਾ ਉਠਦੈ…‘ਆਪੇ ਫਾਥੜੀਏ ਤੈਨੂੰ ਕੌਣ ਛਡਾਵੇ!’…ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾਨੈ।

“ਕਦੀ ਜਦੋਂ ਤੇਰੀ ਚਾਚੀ ਕੋਲ ਮਨ ਦੀ ਭੜਾਸ ਕੱਢਦਾਂ…ਅੱਗੋਂ ਤੀਰ ਵਰਗੇ ਜਵਾਬ, “ਨਾ ਜੀ, ਨਾ…ਆਪਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਆਂ…ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਰਹੀਏ…ਔਖੇ ਹੋਈਏ ਭਾਵੇਂ ਸੌਖੇ…ਮੇਰਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕਿਹੜਾ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆਇਐ…ਥੱਕ ਟੁੱਟ ਜਾਨੀ ਆਂ ਕਰਦੀ ਕਰਦੀ … ਸਾਰਾ ਦਿਨ…ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਉਮਰ ਐ…ਇਨਾਂ ਸੀੜੀ ਸਿਆਪਿਆਂ ਦੀ…ਪਿੰਡ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਤਿੰਨ ਮਾਈਆਂ ਰੱਖਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ…ਏਥੇ ਆਪ ਈ ਮਾਈ ਬਣੀ ਹੋਈ ਆਂ”, ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਆਪਣੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ ਛੋਹ ਧਰਦੀ। “ਅੱਛਾ, ਅੱਛਾ…ਚੁੱਪ ਕਰ…ਰਹਿਣ ਦੇ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਥਾਂ ਈ ਸਤੀ ਰਹਿਨੀਂ ਏਂ।”

ਵਾਪਸੀ ‘ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਹੜ ‘ਚ ਗੋਤੇ ਖਾਂਦਾ ਆਉਂਦਾਂ। ਪਛਤਾਵੇ ਨਾਲ ਗੱਚ ਭਰ ਜਾਂਦੈ। ਕਾਹਨੂੰ ਲੈਣਾ ਸੀ ਲਸੰਸ…ਨਾ ਵੱਜਦੀ ਬੰਸਰੀ, ਨਾ ਰਾਧਾ ਨੱਚਦੀ। ਢਿੱਲੋਂ ਮਾਟ੍ਹਰ ਨੇ ਠੀਕ ਈ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ: ਚਾਚਾ ਨਾ ਲਈਂ…ਲਸੰਸ…ਫਸ ਜਾਏਂਗਾ…ਇਨਾਂ ਝਮੇਲਿਆਂ ਕਰਕੇ ਈ ਮੈਂ ਅੱਧ-ਪਚੱਧਾ ਲੈਕੇ ਛੱਡਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੌਜ ਨਾਲ ਸਰਾਹਣੇ ਬਾਂਹ ਦੇ ਸੌਂਦੇ ਆਂ…ਨਾ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦੈ, ਤੇ ਨਾ ਇਹ ਯੱਭਣੇ ਪੈਂਦੇ ਨੇ…ਉਹ ਜਾਣਨ ਜਾਂ ਇਹ ਜਾਣਨ, ਸਾਨੂੰ ਕੀ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰਦਾਂ! ਅਸੀਂ ਲੰਮੀਆਂ ਤਾਣ ਪੈਨੇ ਆਂ।

“ਹਾਂ ਸੱਚ ਏਧਰ ਆਉਣ ਦਾ ਚੱਕਰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ”

“ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਐ…ਵੱਡਾ ਮੁੰਡਾ ਏਧਰ ਵਿਆਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੁੜੀ ਉੱਥੇ ਈ ਵਿਆਹ ‘ਤੀ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਈ ਸੈੱਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਜਹਾਨਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਖਾਤਰ। ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਜਿੱਦ ਫ਼ੜ ਬੈਠਾ, ਮੈਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਈ ਜਾਣੈ। ਉੱਥੇ ਦੱਸ ਇਹਨੂੰ ਕਿਹੜ ਬਿੱਜ ਪੈਂਦੀ ਸੀ! ਵੱਡੇ ਨੇ ਕਾਗਜ਼ ਭਰਤੇ। ਏਥੇ ਆ ਉੱਤਰੇ। ਹੁਣ ਪਿਆ ਟਰੱਕਾਂ ‘ਤੇ ਫਿਰਦੈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਮਿੱਧਦੇ ਫਿਰਦੇ ਆਂ, ਇਉਂ ਲੱਗਦੈ “ਪ੍ਰਦੇਸ ਸਾਡੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਰੂਹ ਵੱਸਦੀ ਪੰਜਾਬ - ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਬਣੀ ਪਈ ਏ।”

“ਵਾਹ ਚਾਚਾ! ਵਾਹ! ਸ਼ੇਅਰ ਕਿੱਥੋਂ ਸਿਖ ਗਿਐਂ”

“ਉਏ ਇਹ ਵੀ ਏਥੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮਾਹਟਰ ਨੇ ਕਲੱਬ ‘ਚ ਸੁਣਾਇਆ ਸੀ…ਮਨ ‘ਚ ਖੁੱਭ ਗਿਐ…ਹੋਰ ਮੈਂ ਕਿਧਰਲਾ ਸ਼ਾਇਰ ਆਂ…”

ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ, ਜਗਤ ਚਾਚਾ ਈ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਈ ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਚਾ ਕਹਿਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ। ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਭਤੀਜੀਆਂ ਚਾਚਾ ਈ ਕਹਿੰਦੀਆਂ। ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ‘ਚ ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਮੁੱਛ ਫੁੱਟਦਿਆਂ ਈ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅੱਗੋਂ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਵੀ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਛੇਤੀ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਸੀ। ‘ਕੀ ਕਰਨੈ ਘਰ ਬਿਠਾਕੇ, ਬਿਗਾਨਾ ਧੰਨ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾਏ, ਅਸੀਂ ਸੁਰਖ਼ਰੂ ਹੋਈਏ।’ ਚਾਚੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਈ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਨੌਂਵੀਂ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਸਿਆੜਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਕਿਹੜਾ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਉਮਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਅੱਗੋਂ ਛੇਤੀ ਵਿਆਹੇ ਜਾਂਦੇ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਸੱਸਾਂ ਨੂੰਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ, ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਜਵਾਕ ਜੰਮੀ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਭੂਆ ਭਤੀਜੀਆਂ, ਚਾਚੇ ਭਤੀਜੇ ਹਾਣ ਦੇ ਹੁੰਦੇ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਭਤੀਜੇ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ। ਸੱਸਾਂ ਨੂੰਹਾਂ ਤੋਂ ਝੇਂਪਦੀਆਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਥੇਰਾ ਪਾਸਾ ਵੱਟਦੀਆਂ। ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਖੇੜੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ ਵੀ ਜਗਤ ਚਾਚਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਡੇ ਮਸ਼ਕਰੀ ਤੇ ਸਨੇਹ ਨਾਲ ਚਾਚਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਆਦ ਲੈਂਦੇ।

ਏਧਰੋਂ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਧਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਸਟਰ ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟ-ਇਨਡਾਇਰੈਕਟ ਅਤੇ ਹਿਸਾਬ ਮਾਸਟਰ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨੇ ਚਾਚੇ ਮਾਨੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲੋਂ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਕੂਲੋਂ ਭੱਜੇ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਵਾਹੀ-ਜੋਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਏਧਰੋਂ ਟਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਘਰ ਈ ਲੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਨਿੱਤ ਦੇ ਕਲੇਸ਼ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਇਆ ਕੇਰਾਂ ਉਹ ਐਸਾ ਖਿਸਕਿਆ ਕਲਕੱਤੇ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਬਰਾਦਰੀ ‘ਚੋਂ ਲੱਗਦੇ ਤਾਏ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਜਾ ਲੱਗਾ। ਤਾਇਆ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਆਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਚਾਚੇ ਮਾਨੇ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਬਹਿਰਾਂ ਦੇ ਜਲਵੇ ਵਿਖਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੱਖਾ ਸੀ। ਚਹੋਂ ਪੰਜਾਂ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਈ ਟੈਕਸੀ ਧੰਦੇ ਦੇ ਦਾਅ-ਪੇਚ ਸਿੱਖ ਗਿਆ। ਦਸਾਂ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਚਾਰ ਟੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਜਗਾੜ ਫਿੱਟ ਕਰ ਗਿਆ। ਚਾਦਰ/ਪਜਾਮਾ ਤਿਆਗ ਕੋਟ ਪੈਂਟ ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਿੰਡ ਵੀ ਘਰ-ਬਾਹਰ ਦੀ ਵਾਹਵਾ ਠੁੱਕ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ‘ਕਲਕੱਤੇ ਵਾਲੇ ਚਾਚੇ ਮਾਨੇ ਕੇ’ ਅੱਲ ਜੁੜ ਗਈ।

ਹੁਣ ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ ਬਰੈਂਪਟਨ ਸੀਨੀਅਰ ਕਲੱਬ ‘ਚ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮਿਲ ਪੈਂਦਾ। ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਮੁੱਲ ਵਸੂਲ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵਿੱਚ ਹਾਲੀ ਪੂਰਾ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕੋਈ 15 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ ਆਂ। ਉਹ ਬਹੁਤਾ ਕਲਕੱਤੇ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮੈਂ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ‘ਚ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ।

“ਗੱਡੀ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਪਈ ਸੀ?” ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ।

“ਬਾਈ ਕੁਝ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ‘ਤੇ ਮਾਣ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਐ, ਗੱਡੀ ਰੱਖਾਂਗੇ ਤੇ ਟੌਹਰ ਨਾਲ ਰਹਾਂਗੇ। ਪਰ ਨਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਵੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ‘ਡੈਡੀ ਅਸੀਂ ਚਾਰੇ ਤਾਂ ਜਾਬਾਂ ਦੀ ਭੱਜ-ਭਜਾਈ ‘ਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਆਂ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ, ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ ‘ਚ ਛੱਡ/ਲੈ ਆਇਆ ਕਰੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਏਧਰ ਉੱਧਰ ਜਾ ਆਇਆ ਕਰੋਗੇ। ਸੋ ਬਾਈ ਇਹ ਵੀ ਮੋਰਚਾ ਮਾਰਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਕਾਰ ਵੀ ਲੈ ਲਈ।”

ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੁੜ ਝੂਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਈਉਂ ਦਿਸਦਾ ਸਿਤਮ ਦੀ ਹੱਦ ਹੋ ਗਈ ਲੱਗਦੀ ਏ। ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਆਲਮ ‘ਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਆਂ। ਏਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭੰਗੜਾ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦੈ… ਪਰ ਬੋਲਦੇ ਸੌਹਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆ…ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ/ਨਾਚ ਪੰਜਾਬੀ…ਕੁਝ ਤਾਂ ਰਹਿਮ ਕਰੋ ੳਏ ਪਤੰਦਰੋ!

ਅੱਗੋਂ ਭੰਗੜਾ ਮਾਸਟਰ ਕਹਿੰਦਾ: “ਅੰਕਲ, ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਹੜੀ ਚੱਜ ਨਾਲ ਆਉਂਦੀ ਆ…ਬੱਸ ਭੰਗੜਾ ਈ ਪਾਉਨੇ ਆਂ ਤੇ ਸਿਖਾਉਨੇ ਆਂ…।” ਇਉਂ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਤਾਂ ਗਈ ਕਿ ਗਈ … ਵੱਡੇ ਸਵਾਲ ਮਨ ‘ਚ ਤਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ।

ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਆਈਆਂ ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨਾਲ ਮੈਂ ਗੱਲੀਂ ਪੈ ਗਿਆ। “ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿੱਥੇ ਬੋਲਣੀ ਏਂ! ਇਹ ਤਾਂ ਥੋੜੇ ਬਹੁਤੇ ਸਾਡੇ ਸ਼ੌਂਕ ਨੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਬੱਧੇ ਰੁੱਧੇ ਈ ਆਉਂਦੇ ਨੇ, ਜਿਵੇਂ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ…” ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਚਲੋ ਹੋਰ ਨਈਂ ਤਾਂ ਫਾਸਟ ਫੂਡ, ਚਾਕਲੇਟਾਂ ਦੇ ਸ਼ਕੀਨਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜੀ ਬਹੁਤੀ ਕਸਰਤ ਤਾਂ ਹੋ ਈ ਜਾਂਦੀ ਐ…”

… ਏਥੇ ਵੀ ਉਹੋ ਚੱਕਰ ਨੇ, ਦੇਸੀ ਘੋੜੇ ਖੁਰਾਸਾਨੀ ਦੁਲੱਤੇ। ਪੈਸਾ ਏਥੇ ਨਚਾਈ ਫਿਰਦੈ…ਇਹ ਕਾਹਨੂੰ ਟਿਕਣ ਦੇਂਦਾ ਬੰਦੇ ਨੂੰ, ਘਰ ਸੁੰਝੇ ਛੱਡ ਆਪ ਡਾਲਰਾਂ, ਘਰਾਂ ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਖ਼ਾਤਰ ਕਈ ਘੰਟੇ ਘਰੋਂ ਗਾਇਬ …ਪਨੀਰੀ ‘ਚ ਉੱਗੀ ਜਾਂਦੈ ਬੇਲੋੜਾ ਘਾਹ-ਬੂਟ…ਸੂੜੀ-ਸਲੂਟੀ…ਫਸਲ ਫਿਰ ਦੱਬੀ ਜਾਂਦੀ ਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਈ…ਪੱਲੇ ਫਿਰ ਕੀ ਪੈਣਾ…ਅੱਖੜ…ਅਮੋੜ…ਮਨਮਤੀਏ…ਬੇਰੜਾ ਜਿਹੀ ਫਸਲ…ਕਾਗਰਸੀ ਘਾਹ ਦੇ ਬੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ…

ਏਥੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਰੰਗ-ਢੰਗ ਈ ਨਿਆਰੇ ਨੇ…ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਮੰਡੀਰਾਂ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਫਿਰੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ…ਪਾਰਕਾਂ ‘ਚ ਖੇਡਦੇ ਫਿਰਦੇ ਨੇ…ਦੇਰ ਰਾਤ ਟੀਵੀ ਵੇਖਦੇ, ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਦੇ, ਸਵੇਰ ਤੜਕੇ ਸੌਣਗੇ…ਜਦੋਂ ਜਾਗਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੁੰਦੈ…ਦੁਪਿਹਰ ਨੂੰ ਉਠਣਗੇ…ਹੈ ਨਾ ਉੱਲੂਆਂ ਵਾਲੇ ਤੌਰ ਤਰੀਕੇ…

ਉਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦਾ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ। ‘ਵੇਖ ਬਾਲਿਆ ਰੰਗ ਕਰਤਾਰ ਦੇ’ ਕਹਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਸਹਿਜ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇਂਦਾ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਉਸ ਦੀ ਵੇਦਨਾਂ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਉਸ ਦੇ ਜਿ਼ਹਨ ‘ਚ ਤਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ…ਮਾਨਿਆਂ! ਭੱਜ ਚੱਲ ਏਥੋਂ…ਪਰ ਫਿਰ ਏਧਰੋਂ ਉਧਰੋਂ ਸੁਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ…ਚਾਚਾ! ਔਖੇ ਸੌਖੇ ਦਸ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਕਰ ਲੈ… ਪੈਨਸ਼ਨ ਲੱਗ ਜਾਏਗੀ…ਏਦਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਬਹੁਤਾ ਉਹਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਐ…ਬੇਵੱਸ ਹੋ ਫਿਰ ਸਭ ਕੁਝ ਭਾਣਾ ਸਮਝ ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾਂਦਾ…।

ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਦੀ ਸੌਣ-ਭਾਦੋਂ ਦੇ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਪਿੱਛੋਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦੁਵਾਰੇ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਛੱਪੜ ਦਾ ਪਾਣੀ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਨੀਆਂ; ਤਰਦੇ, ਚੁੱਭੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ… ਤੇ ਜਦੋਂ ਕਦੀ ਕੋਈ ਡੂੰਘੇ ਡੁੰਮ ‘ਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ…ਗੋਤੇ ਆਉਂਦੇ, ਹੁੱਥੂ ਆਉਂਦੇ, ਚੀਕਾਂ ਵੱਜਦੀਆਂ…ਉਪਰੋਂ ਪਲਮਦੇ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਾੜ੍ਹੇ ਨੂੰ ਉੱਛਲ-ਉੱਛਲ ਫੜਨ ਲਈ ਤਰਲੋ ਮੱਛੀ ਹੁੰਦੇ, ਕਦੀ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦੇ, ਉੱਪਰ ਆਉਂਦੇ, ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ, ਪੂਰੇ ਤਰਾਣ ਨਾਲ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਾਹੜੇ ਵੱਲ ਔਲ੍ਹਦੇ…ਪਰ ਉਹ ਹੱਥ ਨਾ ਆਉਂਦੇ…ਉੱਧਰ ਮੁੰਡੇ ਹੱਸਦੇ…ਕਈ ਵਾਰੀ ਮੈਨੂੰ ਭਤੀਜ ਉਹ ਦਾਹੜਾ ਕਨੇਡਾ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਵਰਗਾ ਹੀ ਜਾਪਦੈ। ਹਾਏ! ਉਏ ਮੇਰਿਆ ਰੱਬਾ, ਕਦੋਂ ਲੰਘਣਗੇ ਇਹ ਦਸ ਸਾਲ, ਕਦੋਂ ਮਿਲੇਗੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਜਿੰਦ ਖਲਾਸੀ ਹੋਊ…ਪਿੰਡ ਜਾਣ ਜੋਗੇ ਹੋਵਾਂਗੇ…ਹਾਏ। ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਹੌਕਾ ਭਰਿਆ।

ਫਿਰ ਸੋਚਦਾ ਅੱਗੇ ਦਸਾਂ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਪਤਾ ਨਈਂ ਉੱਥੇ ਕਿਹੜੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਰਜਾ ਹੋਣੀ ਏਂ। ਨਾ ਲੱਭਣੇ ਨੇ ਉਹ ਬੰਦੇ…ਕੁਝ ਮਰ ਖਪ ਗਏ ਹੋਣਗੇ…ਭਤੀਜੇ, ਪੋਤੇ ਬੱਗੇ ਕੁੱਕੜ ਬਣੇ ਬੇਪਛਾਣ ਹੋ ਜਾਣੇ ਨੇ…ਤੇ ਨਾ ਹੋਣੇ ਉੱਥੇ ਉਹ ਪਹੇ, ਢਾਣੀਆਂ, ਪਿੱਪਲ, ਬੋਹੜ, ਖੂਹ ਦੀ ਮੌਣਾਂ…। ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਪਿਛਲੀ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਗਿਆ ਸੀ ਉਦੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਬਦਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਵਿਰੋਲਿਆਂ ਨੇ ਕੋਈ ਬਰੋਟਾ ਰਹਿਣ ਈ ਨਈਂ ਦਿੱਤਾ…ਐਂ ਲੱਗਦੈ ਟਿੱਡੀ ਦਲ ਚੱਟ ਗਿਐ…ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਕੋਈ ਬੂਟਾ ਨਈਂ ਦਿਸਦਾ। ਸੜਕਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਚੌੜੀਆਂ, ਘਰ ਪੱਕੇ, ਰੰਗੇ ਬਰੰਗੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੇਟ ਲੱਗ ਗਏ ਨੇ…ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੈ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝਾਂ ਛਾਊਂ-ਮਾਊ ਹੋ ਗਈਆਂ ਨੇ…ਰਿਸ਼ਤੇ ਪਾਣੀ ਬਣ ਗਏ ਨੇ…ਤਾਈਆਂ ਚਾਚੀਆਂ, ਤਾਏ ਚਾਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਘੀਆਂ, ਮਿੱਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਬੋਲ-ਚਾਲ ਕਿਤੇ ਕੰਨੀਂ ਨਈਂ ਪੈਂਦੇ…ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਪੈਸਾ ਈ ਪੈਸਾ…ਸਭ ਦਾ ਗੁਰ ਪੀਰ ਬਣ ਗਿਐ ਜਾਪਦੈ …ਗੁਰ ਪੀਰ ਕੀ ਭੂਤ ਬਣ ਚੰਬੜਿਆ ਪਿਆ।

ਏਥੇ ਪੈਨਸ਼ਨ ਉਡੀਕਦੇ ਕਈ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਚੱਲ ਵਸੇ ਨੇ। ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਪੈਨਸ਼ਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਨੇ। ਪੈਨਸ਼ਨ ਦੇ ਚੋਂਗੇ ਭਰਨ ਲਈ ਧੀਆਂ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੁਆਲੇ ਗਿਰਝਾਂ ਵਾਂਗ ਆ ਜੁੜਦੇ ਨੇ… ਤੇ ਚੁੰਝਾਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਕਰਨ ਪੈਂਦੇ ਨੇ… ਇਹ ਕਿੱਸੇ ਕਿੱਸੇ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਕੰਨੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦਾ ਚਾਚਾ ਮਾਨਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ਵਾਲੇ ਉਸ ਛੱਪੜ ਵਾਲੇ ਡੂੰਘੇ ਡੁੰਮ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕਦੀ ਥੱਲੇ ਤੇ ਕਦੀ ਉੱਪਰ ਆਉਂਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੈ…ਉਹਦੇ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਤੇਜ਼ ਛੱਲਾਂ ‘ਚ ਉਹਦਾ ਅੱਗਾ ਪਿੱਛਾ ਪਿੱਛਾ, ਸਭ ਕੁਝ ਰੁੜ੍ਹੀ ਜਾ ਰਿਹੈ…ਉਹ ਪੂਰਾ ਤਰਾਣ ਲਾਉਂਦੈ…ਉਹਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ…ਉਹ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਦੈ… ਉਹ ਬੇਵੱਸ ਹੋਈ ਜਾ ਰਿਐ…ਪੇਸ਼ ਕੋਈ ਨੀ ਜਾਂਦੀ…ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀਆਂ ਉਹਨੂੰ ਥੱਲੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ…ਅਤੇ…ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਮ ਚੀਕ ਵਰਗਾ ਹੁਕਮ ਕੰਨੀਂ ਪੈਂਦੀ – ਬਾਬਾ ਆ ਜਾ, ਆ ਜਾ, ਅਸੀਂ ਲੇਟ ਹੋ ਗਏ…ਅਤੇ ਉਹ ਭੱਜਕੇ ਚਾਬੀ ਚੁੱਕ, ਦੁਪੱਟਾ ਲਵੇਟਦਾ, ਜੁੱਤੀ ਅੜਾਉਂਦਾ, ਗੱਡੀ ਵੱਲ ਭੱਜ ਉੱਠਿਐ।