ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ....

ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ

ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ 'ਚ ਆਈਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਰਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

Monday, August 31, 2009

ਸੁਖਿੰਦਰ - ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਹਨੇਰੀ (ਭਾਗ 1)

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਹਨੇਰੀ - ਸੁਖਿੰਦਰ (ਭਾਗ 1)

ਲੇਖ

ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ2008 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੱਠ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ਹਿਰ, ਧੁੰਦ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ’ (1974), ‘ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ’ (1979), ‘ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ’ (1985), ‘ਬੁੱਢੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਕਥਾ’ (1991), ‘ਸ਼ਕਿਜ਼ੋਫਰੇਨੀਆਂ’ (1993), ‘ਇਹ ਖ਼ਤ ਕਿਸਨੂੰ ਲਿਖਾਂ’ (1998), ‘ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ’ (2006) ਅਤੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ’ (2006) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ

1993 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਮੇਰਾ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ਕਿਜ਼ੋਫਰੇਨੀਆਂ24 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸੀਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਕਿਜ਼ੋਫਰੇਨੀਆਂਸੀਮੇਰੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨਹੀ ਹੈਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਇੱਕੋ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੇ ਹੀ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜਦੀਆਂ ਹਨ

-----

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ 40 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਾਹਿਤ, ਸਭਿਆਚਾਰ, ਸੰਗੀਤ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਆਰਥਿਕਤਾ, ਸਮਾਜਿਕਤਾ, ਵਿੱਦਿਆ, ਦਰਸ਼ਨ, ਧਰਮ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਵਿਗਿਆਨ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਪੈ ਰਹੇ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੰਦੂ ਬਣਾ ਕੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜਦੀਆਂ ਹਨ

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਜਾਂ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਹੈਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਸਤ ਬਨਾਉਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਸਾਨੂੰ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਅਸਰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦਾ ਹੀ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਬਾਰੇ ਬਣੀ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਉਹ ਹਰ ਕੰਮ ਰੋਬਾਟ ਵਾਂਗ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂਹਰ ਚੀਜ਼ ਮੰਡੀ ਦੀ ਵਸਤ ਵਾਂਗ ਖ੍ਰੀਦੀ ਜਾਂ ਵੇਚੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰਡੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਸਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਹਮਲਾ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈਇਹ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੋਚ ਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਂ, ਧੀ, ਪਤਨੀ, ਭੈਣ, ਭਰਾ, ਪਿਓ, ਪੁੱਤਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੈਅ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂਲੋੜ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਯੋਗ ਕੀਮਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗਾਹਕ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੈਅ ਵੇਚੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹਰਜ਼ ਨਹੀਂਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਸ ਸੋਚ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-2ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ:

ਕਿੱਥੇ ਆਣ ਪਹੁੰਚੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ

ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਤੱਕ ਦਾ

ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ-

ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੀਆਂ ਨਿਆਮਤਾਂ ਨੇ

ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਹੇਰ-ਫੇਰ ਸੰਗ

ਹੱਸਦੇ-ਵੱਸਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ

ਚਕਲੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ

ਕਿੰਨੀਆਂ ਅਨਭੋਲ ਨੇ ਉਹ ਸੁਆਣੀਆਂ

ਜੋ ਮੈਗਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਪਿਆਦੇ ਬਣੇ

ਸੂਟਿਡ-ਬੂਟਿਡ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੇ

ਖੂਨੀ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਝੂਠ ਦੀ ਚਾਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਬੜੇ

ਬੋਲਾਂ ਉੱਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋਈਆਂ

ਲਾਲ-ਬੱਤੀ ਵਾਲੇ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀਆਂ

ਰੰਡੀਆਂ ਵਾਂਗ, ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ

ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੰਡੀ ਦੇ ਛੱਪੜਾਂ

ਆਪਣੇ ਜਾਲ ਵਿਛਾ

ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹਿਤ

ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਬਿਤਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ

-----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਆਪਣਾ ਅਗਲਾ ਹਮਲਾ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ ਮੀਡੀਆਮੀਡੀਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਚਿੰਤਕ, ਲੇਖਕ, ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਢੰਡੋਰਚੀ ਬਣ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਰਦੇ ਹਨਪਰਵਾਰਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਲਈ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਨਜ਼ਮ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-2ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ:

ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੇ ਵਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀ

ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਖੱਚਰੇਪਣ ਨੇ

ਗੰਧਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਨੇ

ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿਚ ਵਗ ਰਹੇ

ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਝਰਨੇ

ਸੱਜਰੀ ਸਵੇਰ ਵਰਗੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਵੀ

ਹੁਣ ਜਦੋਂ, ਕੋਈ ਗਾਇਕ

ਕਿਸੇ ਪਾਂ ਪਏ ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ

ਆਪਣੀ ਪੂਛ ਹਿਲਾਉਂਦਾ, ਲੱਚਰਤਾ ਦੀ ਸਿਖਰ

ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਤਾਂ, ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ

ਇੱਕ ਜੁਆਨ ਹੋ ਰਹੀ ਧੀ

ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਆਏ ਪਿਤਾ ਨੂੰ

ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਇਆ ਵੇਖ

ਬੋਲ ਉੱਠਦੀ ਹੈ:

ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਸੁਨਣੇ ਇਹ ਗੰਦੇ ਗੀਤ

ਪਾਪਾ ! ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ

ਤੁਹਾਡਾ, ਇਹ ਗੰਧਲਾ ਸਭਿਆਚਾਰ !

----

ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੰਪਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਝੂਠੀ ਬੱਲੇ, ਬੱਲੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਚੋਂ ਲੋਕ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾਪੰਜਾਬੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈਕੋਈ ਹੀ ਦਿਨ ਖਾਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਡਰੱਗ ਸਮਗਲਰ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਣਇਹ ਡਰੱਗ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਕੂਲਾਂ-ਕਾਲਿਜਾਂ-ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਅਲ੍ਹੜ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ/ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈਪਰ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਨਾਲ ਮਤਲਬ ਹੈਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-3ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਲੱਗਦਾ ਹੈ

ਰੇਡੀਓ ਉੱਤੇ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਗੀਤ ਸੁਣਕੇ:

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਬੱਲੇ ਨੀ ਬੱਲੇ

ਜਦੋਂ - ਸਵੇਰ ਦੇ ਆਏ ਤਾਜ਼ੇ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸੁਰਖੀ

ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਠੁੱਢੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:

ਅੱਜ ਫਿਰ ਦੋ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਟਰੱਕ ਡਰਾਈਵਰ

ਕੈਨੇਡਾ-ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਬਾਰਡਰ ਉੱਤੇ

ਕੋਕੇਨ ਦੀ ਸਮਗਲਿੰਗ ਕਰਦੇ ਫੜੇ ਗਏ

-----

ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਚਾਨਕ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਨ ਲੱਗਦਾਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਉੱਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜਦੋਂ ਮਹੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਸਜੇ ਘਰ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਭਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਵੱਲੋਂ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਤਰੀਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਲਾਂ ਵਰਗੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਵਾਂਗ ਅਮੀਰ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਮੰਤਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਿਤ ਹਰ ਠੀਕ-ਗਲਤ ਰਾਹ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਅਤੇ ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਅਮੀਰ ਬਨਣ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਪੈ ਚੁੱਕੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜੁਆਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਡਰੱਗ ਸਮਗਲਰ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਖਹਿਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਘਿਨਾਉਣੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-21ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਬੜੀ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ:

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਨੇ

ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ

ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੇ

ਝੂਠੇ ਸੁਪਨੇ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ

ਪ੍ਰਪੰਚ ਰਚ, ਰਾਤੋ ਰਾਤ

ਅਮੀਰ ਬਨਣ ਦੇ ਨੁਸਖੇ ਵੇਚਣ ਦਾ

ਜੋ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ

ਉਸੇ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਦੇ ਖਿੱਚੇ

ਡਾਲਰਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ

ਅਰਬੀ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਸਰਪਟ

ਦੌੜ ਰਹੇ ਨੇ ਲੋਕੀਂ

ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਲੋਕ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਠੱਗ ਬਾਬਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਠਾਂ ਵੱਲ ਦੌੜਦੇ ਹਨਪਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਲੋਕ ਵਿੱਦਿਅਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੋਣਠੱਗ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਡੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਨੱਕ ਰਗੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਜਨੀਅਰ, ਡਾਕਟਰ, ਵਕੀਲ, ਪਰੋਫੈਸਰ, ਖਿਡਾਰੀ, ਬਿਜ਼ਨਸਮੈਨ, ਗਾਇਕ, ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨਇਹ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਬੜੇ ਸਿਆਣੇ ਅਤੇ ਪਤਵੰਤੇ ਲੋਕ ਸਮਝਦੀ ਹੈਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨਅਜਿਹੇ ਮੁਖੌਟਾਧਾਰੀ ਰਹਿਨੁਮਾਵਾਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-21ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:

ਇਹੀ ਹੈ ਉਹ ਭੀੜ

ਜੋ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਖੁੱਭੀ

ਹਰ ਠੱਗ, ਹਰ ਸੰਤ, ਹਰ ਸਾਧ ਦੇ

ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਰਗੜਦੀ

ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਏਗੀ

ਹਰ ਪਾਖੰਡੀ ਗੁਰੂ, ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ

ਭੇਡਾਂ ਦੇ ਇੱਜੜ ਵਿੱਚ, ਜਿਸਨੂੰ

ਮੈਂ ਮੈਂ ਕਰਦਿਆਂ ਵੇਖੋਗੇ

ਇਹੀ ਹੈ ਉਹ ਭੀੜ

ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੜ੍ਹੀ ਮਿਲੇਗੀ-

ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਠਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉਹਲੇ

ਅੰਨ੍ਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀਆਂ ਵਾਂਗ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਿੱਥਦੀ

-----

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਅੱਗੇ ਕੱਖਾਂ ਕਾਨਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉੱਡੇ ਫਿਰਦੇ ਸਾਡੇ ਇਹ ਮੁਖੌਟਾਧਾਰੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਰਹਿਨੁਮਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਨਰਾਜਨੀਤੀ, ਧਰਮ, ਵਿੱਦਿਆ, ਆਰਥਿਕਤਾ, ਵਾਤਾਵਰਨ, ਸਿਹਤ, ਖੇਡਾਂ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਿਗਿਆਨ - ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਖੇਤਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਜੋ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਨੇਕਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ/ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਪਰ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂੰ ਪਰਵਾਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੀ ਵਤਨ ਫੇਰੀ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪਰਵਾਸ ਤੋਂ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਗੰਦ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਹੈ - ਸਾਡੇ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਗੰਦ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਜਿਹੀ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਦੇਣ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-23ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲੀਕਿਆ ਹੈ:

ਪੰਜਾਬ, ਤੇਰੀਆਂ ਕੀ ਕੀ ਸਿਫਤਾਂ ਕਰਾਂ

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਨੇ

ਤੇਰੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਵੀ

ਅਨੇਕਾਂ ਵੱਡਮੁੱਲੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ

ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਹਨ

ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਹਰ ਪਲ

ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਮਾਲਾ ਜਪਦੇ

ਤੇਰੇ ਧੀਆਂ-ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ

ਪਰਮ ਪਿਤਾ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ

ਹਾਜ਼ਿਰ ਨਾਜ਼ਰ ਜਾਣਕੇ

ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ ਸੀ

ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ

ਉਹ, ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ

ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆਂ ਬਣਾ ਦੇਣਗੇ

ਆਪਣੇ ਵਾਹਦੇ ਉੱਤੇ, ਉਹ

ਪੂਰੇ ਉਤਰੇ ਹਨ -

ਦਹਾਕਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ

ਪੂਰਾ ਕਰ ਦਿਖਲਾਇਆ ਹੈ

ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਦਰਿਆ ਵਗਾ ਕੇ

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ, ਅਮਲੀ ਅਤੇ ਨਸ਼ਈ

ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ

ਭੰਗ, ਅਫੀਮ, ਚਰਸ, ਕਰੈਕ, ਕੁਕੇਨ ਦੇ ਅੱਡੇ

ਪਿੰਡ, ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ, ਸ਼ਹਿਰ

ਖੋਹਲ ਦਿੱਤੇ ਹਨ

ਕੈਬਰੇ ਅਤੇ ਬਲੂ-ਮੂਵੀਆਂ ਵੇਖਣ ਜਾਂ

ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਸੁਨਣ ਦੇ

ਚਾਹਵਾਨ ਮਹਾਂ-ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ

ਮਨ-ਪਰਚਾਉਣ ਵਾਸਤੇ, ਹੁਣ

ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨਹੀਂ

ਲਗਾਉਣੇ ਪੈਣਗੇ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਜਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ

ਪੰਜ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿਚ ਬਣੇ

ਚਕਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਹੀ

ਹਰ ਰੰਗ, ਧਰਮ, ਨਸਲ ਦੀ ਰੰਡੀ ਨਾਲ

ਰੰਗ ਰਲੀਆਂ ਮਨਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ

-----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੁਹਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਨਾਹਰੇ ਦੇ ਬੀਜ ਮੁੜ ਮੁੜ ਬੀਜਦਾ ਹੈ: ਖਾਓ, ਪੀਓ, ਕਰੋ ਆਨੰਦਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤਾਂ, ਮਹਿਜ਼, ਪੁਤਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈਉਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਰ ਕਾਰਜ, ਹਰ ਅਦਾ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਿੰਦਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈਆਮ ਆਦਮੀ ਤਾਂ, ਮਹਿਜ਼, ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਪਿਆਦਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈਉਸ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਖਬਾਰਾਂ/ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਸਫਿਆਂ ਉੱਤੇ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਹਨਅਜਿਹੇ ਅਰਥਹੀਣ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉਸਰੱਈਆਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-26ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਹੀ

ਇੱਕ ਬਦਲਵਾਂ ਨਾਮ ਹੈ-

ਮੈਗਾ ਮੀਡੀਆ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦਾ

ਡਾਇਨਾਸੋਰ, ਦਹਾੜਦਾ ਆ ਰਿਹਾ

ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਦਰੜ ਦੇਣ ਲਈ

ਲੋਕ-ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ

ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁਣਗੇ, ਸਭਿਆਚਾਰ

ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਵੇ

ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ-ਸੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ-ਇਛਾਵਾਂ ਦਾ

ਜ਼ਿਕਰ ਕਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਵੀ

ਬਹੁ-ਰੰਗੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜ ਸਕਣ

ਉਹ ਤਾਂ ਚਾਹੁਣਗੇ, ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਸਕਰੀਨ

ਦਿਨ ਰਾਤ ਭਰੇ ਰਹਿਣ, ਅਰਥਹੀਣ

ਹਾਲੀਵੁੱਡ-ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਿਕ

ਗੁੰਡਾਰਾਜ ਦੇ ਚੀਫ ਐਗਜ਼ੀਕਿਊਟਿਵ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਵੱਲੋਂ

ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਭਰਵੇਂ ਇਕੱਠਾਂ ਵਾਲੇ

ਕੁੱਤਿਆਂ, ਬਿੱਲਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਉੱਤੇ

ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪਤਵੰਤੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ

ਮੁਜਰੇ ਕਰਦੀਆਂ ਕਾਲ ਗਰਲਜ਼, ਪਲੇਅ ਬੁਆਏ

ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਲਈ, ਕਾਮ-ਉਕਸਾਊ

ਨਗਨ ਪੋਜ਼ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ

*******

ਲੜੀ ਜੋਵਨ ਲਈ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਪੜ੍ਹੋ।


ਸੁਖਿੰਦਰ - ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ - (ਭਾਗ2)

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਹਨੇਰੀ - ਸੁਖਿੰਦਰ (ਭਾਗ 2)

ਲੇਖ

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚੋਂ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਜਾਂ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾਅਜਿਹੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪਾਸਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆ ਵੀ ਅਮੀਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਜਿਉਣ ਢੰਗ ਨੂੰ ਹੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਗਰੀਬ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਇਹ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-31ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ

ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਵਿਹਲ ਹੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ

ਜੋ ਫੁੱਟਪਾਥਾਂ ਉੱਤੇ ਜੰਮਦੇ ਹਨ

ਫੁੱਟਪਾਥਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ

ਅੰਤਮ ਸਵਾਸ ਛੱਡਦੇ ਹਨ

ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਲੇ ਦਾ ਸਮਾਂ-

ਸਾਰੀ ਉਮਰ

ਪਲੇਅਬੁਆਏ ਹੋਟਲਾਂ ਦੀ

ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ

ਇੱਟਾਂ ਢੋਹਣ ਵਿੱਚ ਹੀ

ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ

ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਚ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ

ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਹਦ

ਦੇਸ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੀਆਂ

ਵੋਟਾਂ ਪੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ

ਸ਼ੀਵਾਜ਼ ਰੀਗਲ ਦੇ ਘੁੱਟ ਭਰਦਿਆਂ

ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਇੱਕ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ

ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਟਾ ਲਗਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ

ਸਲੱਮ ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ

ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ

ਸਬਜ਼ ਬਾਗ਼ ਦਿਖਾਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

-----

ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪਾਸਾਰ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਅ-ਪੇਚ ਵਰਤਦਾ ਹੈਜਿੱਥੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਹਾਸਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ; ਉੱਥੇ ਰੰਗ, ਧਰਮ, ਨਸਲ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦ ਅਤੇ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਠੋਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਵਿਰੋਧੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ/ਸਮਾਜਿਕ/ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਢੰਗ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ, ਰੰਗ, ਨਸਲ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾ ਕੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਢੰਡੋਰਾ ਪਿੱਟਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਹੀ ਦੁੱਧ ਧੋਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਮਨ ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈਸਾਧਾਰਣ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ, ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ, ਨਸਲ, ਰੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦ, ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਕਾਤਲ ਰਾਜਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪਾਲੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਹੀ ਗੁੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ, ਗਿਰਜਿਆਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਚੋਂ ਸੱਪਾਂ ਵਾਂਗ ਫਨ ਫੈਲਾਈ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਹੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਖੁੱਡਾਂ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਮਚਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-25ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ:

ਇਹ ਕੈਸੀ ਬਦਚਲਣ ਹਵਾ ਵਗ ਰਹੀ ਹੈ

ਹਰ ਕਸਬੇ, ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਹਰ ਦੇਸ਼

ਸੱਪ ਪਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਬਸ ਹੁਣ

ਫਰਕ ਏਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ

ਆਪਣੀਆਂ ਖੁੱਡਾਂ ਚੋਂ ਨਿਕਲ

ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਣ ਬੈਠੇ ਹਨ

ਜਿੱਥੇ, ਉਹ ਨਿੱਕੇ, ਨਿੱਕੇ ਸਪੋਲੀਏ ਬਣ

ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੁਰਬਲ, ਕੁਰਬਲ ਕਰਨ

ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ

ਹੱਥਾਂ ਚ ਬੰਦੂਕਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨਾਂ, ਗਰਨੇਡ ਲੈ

ਅੱਲਾ-ਹੂ-ਅਕਬਰ, ਬਜਰੰਗ ਬਲੀ,

ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਾਂ ਜੀਸਸ ਜੀਸਸ ਦਾ

ਜਾਪ ਕਰਦਿਆਂ, ਕਾਤਲ ਬਣ

ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਦਨਦਨਾਂਦੇ ਹਨ

ਤੇ ਫਿਰ, ਬਸ

ਬਾਗ਼ਾਂ ਚ ਖਿੜੇ ਫੁੱਲ ਮੁਰਝਾ ਜਾਣ

ਵਿਹੜਿਆਂ ਚ ਚੋਗਾ ਚੁਗਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ

ਦਹਿਲਕੇ ਚੀਂ ਚੀਂ ਕਰ ਉੱਠਣ

ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਗੋਦੀ ਚੜ੍ਹੇ ਬਾਲ

ਡਰ ਨਾਲ ਵਿਲਕਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ

ਹੱਸਦੇ-ਵੱਸਦੇ ਘਰਾਂ ਚ ਫਿਰ

ਬਿਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਹਰ ਪਾਸੇ

ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀਆਂ, ਵੱਢੀਆਂ, ਟੁੱਕੀਆਂ

ਬੱਚਿਆਂ, ਜੁਆਨਾਂ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ

----

ਪਰ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਜਾਂ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉਦੋਂ ਆਪਣਾ ਅਸਲੀ ਅਤੇ ਖੂੰਖਾਰ ਚਿਹਰਾ ਦਿਖਾਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾਵੀਅਤਨਾਮ, ਗੁਆਟਾਮਾਲਾ, ਗਰਨੇਡਾ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਇਰਾਕ - ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੱਸੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹਨਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕਬਰਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ਦ ਹੇਠ ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਬੂਟਾਂ ਹੇਠ ਰੋਲ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਪਾਸਾਰ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਹਲਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾਕਿਊਬਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਈਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਪਾਬੰਧੀਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ

----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਲੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਗਲਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈਦਰਿਆ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨਹਵਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਗੜ ਚੁੱਕਾ ਹੈਆਉਂਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗੀਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵੱਸੇ ਹੋਏ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਪਾਣੀ ਹੇਠ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖਮਰੀ ਫੈਲ ਜਾਵੇਗੀਉੱਥੇ ਹੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੂ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਵੇਗੀਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬਸ ਇਹੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਕਮਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-11ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਚਿੰਤਾ ਕੁਝ ਇਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ:

ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ

ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਲਈ

ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ

ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ

ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ

ਇਸ ਪਰਲੋ ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ

ਹਰ ਕੋਈ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਤਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ

ਵਾਧੂ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨ ਦੀ

ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ-

ਕਾਲ ਪਵੇਗਾ

ਤਾਂ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਵੇਗਾ

ਲੂ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾਣਗੇ

ਤਾਂ ਯੋਰਪ ਦੇ ਦੇਸ ਹੀ

ਇਹ ਮੁਸੀਬਤ ਝੱਲਣਗੇ

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਵੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਣਗੀਆਂ

ਤਾਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਹੀ

ਇਸ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜਨਗੇ

ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਪਾਸਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਤਾਂ ਮਿਡਲ ਈਸਟ ਹੀ

ਜੰਗ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਬਣੇਗਾ

ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਡੁੱਬਣਗੇ

ਤਾਂ ਵੀਨਸ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਹੀ

ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਰੀ ਆਵੇਗੀ

ਹੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਵੇਗੀ

ਤਾਂ ਉਹ ਦੇਸ ਕੈਨੇਡਾ, ਰੂਸ, ਚੀਨ,

ਫਿਜੀ ਜਾਂ ਬਰਾਜ਼ੀਲ ਹੀ ਹੋਣਗੇ

ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ

ਜਦ ਤੱਕ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ

ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ

ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਕਰਨ ਦਿਓ-

-----

ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦੀਵਸਤ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਵਸਤ ਬਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਨਵੀਂ ਪੌਦ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੇਤਨਾ ਜਗਾਈ ਜਾਵੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜ ਨਾਲੋਂ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੇ ਭਲੇ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦਾ ਭਲਾ ਅਜਿਹੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈਨਵੀਂ ਪੌਦ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਰੋਲ ਮਾਡਲਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-38ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ-

ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੈਲਾ ਨੇ ਨਸਲਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ

ਉਮਰ ਭਰ ਜੰਗ ਕਿਵੇਂ ਲੜੀ

ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਲਈ

ਮੀਲਾਂ ਲੰਬੀ ਲਹਿਰ ਕਿਵੇਂ ਉਸਾਰੀ

ਟੈਰੀ ਫਾਕਸ ਨੇ ਕੈਂਸਰ ਬਾਰੇ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ

ਇੱਕ ਲੱਤ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਕਿਵੇਂ ਦੌੜ ਲਗਾਈ

ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਬੀਮਾਰਾਂ ਲਈ

ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪਲ ਪਲ ਕਿਵੇਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤਾ

ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ

ਚਮਕਦਾ ਤਾਰਾ ਬਣਕੇ ਕਿਵੇਂ ਚਮਕਿਆ

ਹੋ ਚੀ ਮਿੰਨ੍ਹ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ

ਜ਼ਾਲਮ ਜੰਗ ਬਾਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ

ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੀ ਕਰਦੀ

ਕਿਣਕਾ ਕਿਣਕਾ ਹੋ ਕੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਖਿੰਡ ਗਈ

----

ਮੇਰੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕੁਵਰਤੋਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ; ਪਰ ਇਸ ਨਿਬੰਧ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦੇ ਮੂਲ ਮਕਸਦ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ

----

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਦਕਾ ਸਮੁੱਚਾ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਈਮੇਲ, ਡਿਜੀਟਲ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ, ਡਿਜੀਟਲ ਪ੍ਰਿਟਿੰਗ, ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਾਇਰਲੈੱਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵੈੱਬ ਸਾਈਟਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਡਿਜੀਟਲ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਰੇਡੀਓ ਆਦਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਦਕਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸੁਖਾਲੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਮਨੁੱਖ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮਨੁੱਖ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਲਾਂ ਛਿਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖ ਨਵੀਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਦਕਾ ਹੋਰਨਾਂ ਧਰਤੀਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖ ਕਰੋੜਾਂ ਮੀਲਾਂ ਦਾ ਸਫਰ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਤੇ ਉਹ ਪੈਰਿਸ, ਮਾਸਕੋ, ਬੇਜਿੰਗ, ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਜਾ ਲੰਡਨ ਦਾ ਸਫਰ ਕਰਕੇ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਲੋੜ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਦੀਗਿਆਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਮਹਾਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਲਈ ਵਰਤਣ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਈਜਾਦਾਂ ਨੂੰ ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਜੌਰੀਆਂ ਭਰਨ ਲਈ ਅੰਧਾ ਧੁੰਦ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ - ਜਨ ਸਮੂਹ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇਭਵਿੱਖ ਦਾ ਗਲੋਬਲੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਨੁਹਾਰ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸੁੱਖ ਸਮੋਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ

----

ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਮੇਰੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬੜੀ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਪਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-34ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦਲੀਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ:

ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੋ ?

ਮੈਂ ਚੀਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ-

ਜਾਣਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਿ

ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਚੀਖਣਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ

ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਦਿਨੀਂ

ਬੌਬ ਡਿਲਨ ਨੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ

ਅਕੂਸਟਿਕ ਗਿਟਾਰ ਨੂੰ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਗਿਟਾਰ

ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ


Saturday, August 29, 2009

ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ - ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ - ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼, ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਯੋਗ - ਲੇਖ

ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ - ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼, ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਯੋਗ

ਲੇਖ

ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਸਫ਼ਰ ਵਾਸਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ, ਸ਼ੰਕੇ, ਤੌਖਲੇ ਅਤੇ ਫਿਕਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ ਬੰਦਾ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਫਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਆਮ ਲੋਕ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨਉੱਥੋਂ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਕਰੰਸੀ, ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਫ਼ਰ ਬਗੈਰਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਆਦਿ ਆਪਣੇ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਗੇੜੇ ਬਾਹਰ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰ ਹਨ ਜਾਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ( ਗਵੱਈਏ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਗਿਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ) ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਲ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇਆਪਣੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਬਾਹਰ ਵਸਦੇ ਆਪਣੇ ਜਾਣੂਆਂ, ਮਿੱਤਰਾਂ-ਦੋਸਤਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਸਿਰ ਹੀ ਪਾ ਛਡਦੇ ਹਨਬਾਹਰ ਵਸਦੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਉ-ਭਗਤ ਤੇ ਸੇਵਾ ਵੀ ਵਿਤੋਂ ਬਾਹਰੇ ਹੋ ਕੇ ਕਰਦੇ ਹਨਇਹਦਾ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੇੜੇ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਬੋਝ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਿਪਤਾ ਵਰਗਾ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਲੋਕ ਮਹਿਮਾਨ ਨਿਵਾਜ਼ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨਇਹਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਅ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਉਂਜ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈ

----

ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਵੀ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਭਾਈਬੰਦ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਹਰ ਵਸਦੇ ਸੱਜਣ / ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਵੀ ਹੈ ? ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਾਂ ਨਹੀਂ? ਉਹ ਆਪ ਕਿਧਰੇ ਬਾਹਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ? ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੋਲ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਫੇਰ ਉਸ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਿਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਹੈਇਹ ਵੀ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕੰਮਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਾਲੀ ਫਰਲੋਮਾਰਕਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੇ ਇਖ਼ਲਾਕੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈਇੰਜ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੰਮ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ

----

ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਗਰਮੀਆਂ/ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਸਮੇਂ ਕਿਧਰੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਨਾ ਪਵੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀਆਂ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿਚ ਲਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਣਵਿਭਾਗੀ ਅਮਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੰਮ ਵੀ ਚਲਦਾ ਰਵ੍ਹੇ ਅਤੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਵੀ ਮਾਣ ਸਕਣਵੱਡੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ/ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲ ਵਾਸਤੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈਲੋਕ (ਭਾਵ ਕਾਮੇ) ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਹਲ਼ੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਛੁੱਟੀਆਂ ਕਟਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਅਦਾਰੇ ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਕੈਟਾਲਾਗ ਛਾਪ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਮਾਇਕ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਵਿਹਲ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਮਨਪਸੰਦ ਜਗ੍ਹਾ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨਇਹ ਸਾਰਾ ਹੀ ਤਰੀਕਾਕਾਰ ਹੁਣ ਪੱਛਮੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ

----

ਜਰਮਨੀ ਵਿਚ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਤੀਹ ਦਿਨ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ (ਭਾਵ 30 ਕੰਮ ਦੇ ਦਿਨ, ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ) ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਮ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਵਾਧੂ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ , ਇਹ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੋ ਸਕਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਵਾਧੂ ਖਰਚ ਕਿਥੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਅਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਭੱਤੇ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਵਾਧੂ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ

----

ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈਬਾਹਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਕਾਫੀ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਦਿਲ ਫਿੱਕਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨਅਨਹੋਣੀਆਂ ਜਹੀਆਂ ਫਰਮਾਇਸ਼ਾਂ, ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਤੋਹਫਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਲਲਚਾਈਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ, ਸ਼ਰਾਬ ਬਗੈਰਾ ਪੀਣ ਦਾ ਗੈਰ ਸਾਊ ਵਤੀਰਾ/ਸਲੀਕਾ, ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਤੋਂ ਪੁੱਛੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਅਵਾਗੌਣ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਕਈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਸਾਊਪੁਣੇਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਵੀ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਤੋਂ ਚਕਲੇ ਲੈ ਚੱਲਣ ਤੱਕ ਦੀ ਫਰਮਾਇਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਖੇ ਬਾਹਰ ਆਏ ਆਂ ਹੁਣ ਤਾਂ .......ਕਿਸੇ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਕਈ ਵਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈਇਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ

----

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੱਜਣ ਬਾਹਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਜਾਣੂ/ਦੋਸਤ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਫਲਾਣੇ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆਂ ਹੁਣ ਤੂੰ ਕਦੋਂ ਕੁ ਤੱਕ ਇਥੇ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹੈਂ? ਉਹਨੇ ਸਵੇਰੇ ਕੰਮ ਤੇ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ, ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰਾ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਸੌ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ, ਹੁਣ ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਵੇ? ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਕਿਸੇ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀਆਪਣੇ ਲੋਕ ਆਏ ਸੱਜਣਦੋਸਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਸੋਂ ਬਾਹਰੇ ਹੋ ਕੇ ਆਲ਼ਾ-ਦੁਆਲ਼ਾ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਰਹਿ ਕੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਆਪ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਉਥੋਂ ਤੱਕ ਮਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਖਣਯੋਗ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਣ ਕਰਵਾਉਣਗੇਲੋੜ ਹੈ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧਿਆਨ ਯੋਗ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀਸਿੱਖਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਇਆਂ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰੀ ਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਗਿਆਨਵਾਨ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਇਨਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

Wednesday, August 26, 2009

ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ (ਅੰਗ-ਸੰਗ) - ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਬਹਿ ਜਾਵਣ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ - ਲੇਖ

ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਬਹਿ ਜਾਵਣ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ

ਲੇਖ

ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਐਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀਆਂਕਿੰਨੇ ਹੱਥ, ਕਿੰਨੇ ਜ਼ਿਹਨ, ਕਿੰਨੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨੀਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂਨੀਹਾਂ ਬਿਨਾਂ ਸਿਖਰਾਂ ਨਹੀਂ ਉਸਰਦੀਆਂ ਪਰ ਸਿਖਰਾਂ ਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵਿਸਰਦੀਆਂਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਿਲਵੇਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਯਤਨ ਅਜਿਹੇ ਫਾਸਲੇ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ 'ਕੱਲੇ-ਦੁਕੱਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇਯਤਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਉਦੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਾਇਮ ਹੋਏ ਮਿਆਰ ਤੇ ਮਿਨਾਰ ਛੁਪੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਕੇ ਮਹਿਮਾ ਖੱਟਣ

----

ਕਿੰਨੀ ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਕਾਇਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸਾਧਕ ਹੋਣ ਜਾਂ ਫੇਰ ਘੋਰ ਤਪੱਸਿਆ ਦੇ ਅਣਥੱਕ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਭਾਗੀਜਾਂ ਫੇਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਨੇੜਿਉਂ ਦੇਖਿਆ ਪਰਖਿਆ ਹੋਵੇ ਉੱਚ ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਿਨਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਕਾਇਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂਉਹ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮੌਲਿਕ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਉੱਚ-ਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ

----

ਅਜਿਹੀਆਂ ਉੱਚ-ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉੱਚੀ ਬੁੱਧ-ਵਿਵੇਕ ਵਾਲੇ ਸੱਜਣ ਹੀ ਕਾਰਗਰ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਤਾਜ਼ੇ ਖ਼ਿਆਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮਘਦੀਆਂ ਚਿਣਗਾਂ ਤੇ ਉੱਚੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂਉਹ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੁਗਨੂਆਂ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬੂਹੇ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੁਆਰਉਹ ਜਾਬਤੇ ਅਤੇ ਮਰਿਯਾਦਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਹਾਸਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਵਲ ਰੁਚਿਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਨੁੱਕਰ ਤੱਕ ਨੂੰ ਭੁਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ

----

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਦ ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਗ਼ਲਤ ਮਲਤ ਵੈਸਾਖੀਆਂ ਨਾਲ ਉੱਚ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਗ਼ਲਤ ਫਹਿਮੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇਉਹ ਆਪਣੇ ਲਘੂਪਨ ਚ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਓਭੜ ਖਾਬੜ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਤੁਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਹਉਮੈ ਦੀ ਹਵਾ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਓਪਰੀ ਹਵਾਅਜਿਹਾ ਕੁੱਝ ਵਾਪਰਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਘੂਪਨ/ਬੌਨੇਪਣ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਨਿਘਾਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਪਾਉਂਦੇਉਹ ਅਗਿਆਨ ਦੀ ਉਸ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਜਾ ਡਿਗਦੇ ਹਨ ਜਿਥੋਂ ਉਹ ਖੁਦ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਉਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਹੁੜਦਾ

----

ਅੱਜ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਬਾਵਰਾ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਚੋਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੜਾ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾਅਜਿਹਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਲੰਘ ਕੇ ਆਇਆ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਟਿੱਚ ਜਾਨਣ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸ਼ਰਮਾਉਂਦਾ, ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਵੀ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹੀ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ਰਮਾਕਲ ( ਵਿਅੰਗਮਈ) ਜਿਹਾ ਹਾਸਾ ਵੀਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਜਿਸ ਥਾਂ ਤੇ ਉਹ ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਹੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਉਸ ਦੇ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਚੋਰ ਦਰਵਾਜ਼ਿਉਂ ਆਏ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ

----

ਜਦੋਂ ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਨਿਘਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾਛੋਟੀ/ਬੌਨੀ ਅਕਲ ਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਅਮੀਰ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੇ ਲੰਮੇ ਤਜਜਰਬਿਆਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾ ਸਕਣ ਦੇ ਵੀ ਕਾਬਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਅਮੀਰ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਅਮੁੱਲਾ ਲਾਭ ਵੀ ਉਹ ਹੀ ਉਠਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਉੱਚ ਅਕਲ ਦਾ ਪੂਰਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੋਵੇਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਹਾਸਲਾਂ ਦੀ ਲੀਕ ਵੱਡੀ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਲੀਕ ਛੋਟੀ ਕਰਨ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਛੁਪੀ ਰਹੇਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਉਹ ਉੱਤਮਤਾ ਬਣੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੇ ਜਿਹੜੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨਾਲ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਐਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਨਹੀਂਉਹ ਸੁੱਚਮਤਾ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੇ ਜਿਹੜੀ ਪਵਿੱਤਰ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਰੂਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਐਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਨਹੀਂਅਜਿਹੇ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਤੇ ਮਾਯੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਵੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਤੇ ਗ਼ਮਗੀਨ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕਾਵਿਮਈ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਚਿਤਰਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕੁੱਝ ਆਖੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸਰਨਾ:

ਐਸੇ ਵੀ ਹਨ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ

ਰਹਿਣ ਘਸਾਂਦੇ ਜੁੱਤੇ

ਚੋਰ-ਦਰਵਾਜ਼ਿਉਂ ਲੰਘ ਕੇ ਆਵਣ

ਸਦਾ ਹੀ ਰੁੱਤ ਕਰੁੱਤੇ

ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਗਰਕ ਨੇ ਕਰਦੇ

ਬਣ ਕੇ ਲੋਭੀ ਕੁੱਤੇ

ਮਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਾ ਮੰਨਣ

ਸਮਝੋ ਰਹਿੰਦੇ ਸੁੱਤੇ

ਲਘੂ ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਬਹਿ ਜਾਵਣ

ਉੱਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ