ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ....

ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ

ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ 'ਚ ਆਈਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਰਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

Tuesday, June 29, 2010

ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੇਖਾ - ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਤੇ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦਾ ਭੰਬਲਭੂਸਾ – ਲੇਖ – ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਸਾਹਿਤਕ ਨਾਮ: ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੇਖਾ

ਅਜੋਕਾ ਨਿਵਾਸ: ਸਰੀ, ਕੈਨੇਡਾ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ: ਨਾਵਲ: ਭਗੌੜਾ, ਵਿਗੋਚਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਕੈਸੀ ਹੋਈ, ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ: ਉਦਾਸ ਬੋਲ, ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਸੁਰਗ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਹਿ-ਸੰਪਾਦਨਾ ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।

-----

ਇਨਾਮ-ਸਨਮਾਨ: ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਸੇਖਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕਰਕੇ ਕੈਲਗਰੀ ਵਿਖੇ ਇਕਬਾਲ ਅਰਪਨ ਯਾਦਗਾਰੀ ਐਵਾਰਡ' ਨਾਲ਼ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

-----

ਦੋਸਤੋ! ਅੱਜ ਸਰੀ ਵਸਦੇ ਲੇਖਕ ਜਰਨੈਲ ਸੇਖਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਪਟਾਰੀ ਚੋਂ ਇਕ ਬੇਹੱਦ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਰੌਚਕ ਲੇਖ ਨਾਲ਼ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਵਾਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਦਿਲੋਂ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹਾਂ। ਇਸ ਲੜੀ ਤਹਿਤ ਹੋਰ ਯਾਦਾਂ ਵੀ ਅਗਲੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਮੈਂ ਸੇਖਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਮੂਹ ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮਦੀਦ ਆਖਦਿਆਂ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੀ ਪੋਸਟ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

ਅਦਬ ਸਹਿਤ

ਤਨਦੀਪ ਤਮੰਨਾ

*****

ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਤੇ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦਾ ਭੰਬਲਭੂਸਾ

ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਝਰੋਖੇ ਚੋਂ

ਲੇਖ

ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਸੀਐਮਦੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲੈਣ ਲਈ ਦਰਖਾਸਤ ਦਿੱਤੀ। ਕਲਰਕ ਨੇ ਮੇਰੀ ਦਰਖਾਸਤ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲਈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਟਾਲ਼ ਦਿੱਤਾ, ‘ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਆਉਣਾ.ਮੈਂ ਉੱਥੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰਾ ਇਕ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਮਿਲ ਪਿਆ, ਉਹ ਸੀਐਮਦੇ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਆਰਟਿਸਟ ਦੀ ਪੋਸਟ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲੈ ਜਾਣਾ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਹੋਵੇਗਾ

-----

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਮੈਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੱਸਿਆ, “ਮੈਂ ਕੋਲ਼ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਵਾਈ ਸੀ ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦਾ ਇੰਦਰਾਜ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਕੁਝ ਰਿਕਾਰਡ ਬਾਰਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਵਾਲਾ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਵੇ ਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਜੇ ਨਵਾਂ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਰਜਿਸਟਰ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਆਫਿਸ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਨਾ ਆਏ ਹੋਣ।

-----

ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ’ (Not Available) ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲੈ ਕੇ ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਸਰ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਉਤਸਕਤਾ ਵੱਸ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸੀਐਮਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦਾ ਪਤਾ ਤਾਂ ਲੱਗ ਹੀ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, “ਜਦੋਂ ਨੱਬੇ (ਸੰਮਤ ਬਿਕਰਮੀ1990) ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਆਏ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮਲਕੀਤ ਮੇਰੀ ਗੋਦੀ ਸੀ ਤੇ ਤੇਰਾ ਜਨਮ ਉਸ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ 22 ਪੋਹ ਦਾ ਐਪਰ ਮੇਰੇ ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਉਪਰ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਪਹਿਲੀ ਅਗਸਤ 1934 ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਛੇ ਜਨਵਰੀ 1936 ਬਣਦੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਮੈਥੋਂ ਬਾਈ ਦਿਨ ਵੱਡਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਦਸੰਬਰ 1934 ਹੈ। ਇਸ ਭੁਲੇਖੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਮੈਂ ਸੀਐਮਦਫਤਰ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵੀ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉੱਥੋਂ ਵੀ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਨਾ ਲੱਭ ਸਕੀ।

-----

ਹੁਣ ਮੈਂ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾ ਲਿਆ ਕਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਜਨਮ ਦਾ ਕਿਤੇ ਇੰਦਰਾਜ ਹੀ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸੁਣਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਜਨਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ।

ਮੇਰਾ ਪੜਦਾਦਾ ਬੜਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੀ। ਉਹ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਝਗੜੇ ਮੁੱਲ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤਾਈਂ ਤੁਰ ਕੇ ਤਰੀਕਾਂ ਭੁਗਤਣ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਦਸ ਘੁਮਾਂ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਘੁਮਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਬੈਅ ਲੈ ਕੇ ਦੋ ਹਲ਼ ਦੀ ਵਾਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਰ ਛੋਟੂ ਰਾਮ ਵੱਲੋਂ ਪਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਗ਼ੈਰ ਕਾਸਤਕਾਰ ਕਿਸੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬੈਅ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕੇਗਾ।ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਤੇ ਗ਼ੈਰਕਾਸ਼ਕਾਰ ਵੀ ਜਾਤ ਅਧਾਰਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਜੱਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਦੂਜੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਵਾਲੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਉਹ ਜੱਟ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖ਼ਰੀਦ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉਸ ਕੋਲ਼ ਨਾ ਰਹੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗ਼ੈਰ ਜੱਟਾਂ ਕੋਲ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਸਨ। ਫਿਰ ਮੇਰੇ ਪੜਦਾਦੇ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੇ ਅੱਖ ਟਿਕਾ ਲਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਦੋ ਹਲ਼ ਦੀ ਵਾਹੀ ਚਾਲੂ ਰੱਖੀ। ਮੇਰੇ ਪੜਦਾਦੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਦਾਦਾ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਕ ਤਾਂ ਉਹ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਾਡਲਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਸ ਵੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਹੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੀ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਇੰਨੇ ਲਾਡ ਨਾਲ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਸਾਧੂ ਸੁਭਾ ਦਾ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਤੋਰੀਆਂ, ਕੱਦੂਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਦਰਖਤਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ,ਚ ਲਾ ਜਾਂਦਾ. ਟਿੰਡੋਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਪਾਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਬੀਜ ਦਿੰਦਾ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਅਗਾਂਹ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇਕ ਧੀ ਹੋਏ. ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਹਲ਼ ਦੀ ਹੱਥੀ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਜੇ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਹਲ਼ ਦੀ ਹੱਥੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਐਸਵੀਕੋਰਸ ਕਰਕੇ ਟੀਚਰ ਲੱਗ ਗਿਆ ਬਾਕੀ ਦੂਜੇ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਉਹ ਵੀ ਪੜਦਾਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ।

-----

ਉਹਨਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਆਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਪੜਦਾਦੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪੋਤਰੇ ਵਿਆਹ ਲਏ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਖੀਰਲਾ ਸਵਾਸ ਛੱਡਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੋਤਰੇ ਦਾ ਲੜਕਾ (ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮੱਲ ਸਿੰਘ) ਉਸ ਦੀ ਹਿੱਕ ਉਪਰ ਪਿਆ ਉਸ ਨਾਲ ਲਾਡ ਪਾਡੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪੜਦਾਦੀ ਵੀ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਈ।

-----

ਘਰ ਵਿਚ ਪੜਦਾਦੇ ਹੀ ਸਰਦਾਰੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਵੀ ਘਰ ਦਾ ਜੀਅ ਕੁਸਕਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪੜਦਾਦੇ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਉਸ ਘਰ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਚੜ੍ਹਤ ਨਾ ਰਹੀ। ਮੇਰਾ ਦਾਦਾ ਕਬੀਲਦਾਰ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕਬੀਲਦਾਰੀ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹਿੰਦਾ। ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਇਕ ਚਾਚਾ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਜੱਥੇ ਨਾਲ ਤੁਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਕੰਮ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਹੁੰਦੀ। ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਤੇ ਛੋਟਾ ਚਾਚਾ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲਦੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਛੋਟਾ ਚਾਚਾ ਵੀ ਕੀਰਤਨੀ ਜੱਥੇ ਨਾਲ ਤੁਰ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਾਂਝਾ ਰਿਹਾ।

-----

ਘਰ ਵਿਚ ਚਾਰਾਂ ਦਰਾਣੀਆਂ ਜਿਠਾਣੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜੇ ਇਕ ਸਵੇਰੇ ਉਠ ਕੇ ਚੱਕੀ ਪੀਂਹਦੀ ਤਾਂ ਦੂਜੀ ਦੁੱਧ ਰਿੜਕਦੀ ਤੇ ਤੀਸਰੀ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ ਕੇ ਖੇਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀ, ਚੌਥੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੂਸਰੀ ਦੀ ਚੱਕੀ ਪੀਹਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆ ਜਾਦੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਕੰਮ ਚੱਕੀ ਪੀਹਣਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਟੱਬਰ ਲਈ ਧੜੀ ਆਟਾ ਪੀਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੀਹ ਕੇ ਪਕਾਉਣਾ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਚਾਰ ਨਿਆਣੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦੂਸਰੀਆਂ ਦਰਾਣੀਆਂ ਉਸ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਦੀਆਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਜੁਆਕਾਂ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕੰਮ ਬਹੁਤਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਹ ਏਕਾ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਚੱਕੀ ਪੀਂਹਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀਆਂ। ਦਾਦੀ ਮੇਰੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਮੇਰੇ ਦਾਦੇ ਨੇ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਉਪਰ ਸੱਸ ਦਾ ਕੁੰਡਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲੜਾਈ ਝਗੜਾ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਏ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੁਟਾਪਾ ਵੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਲੜਾਈ ਝਗੜਾ ਨਾ ਮੁਕਦਾ। ਮਾਂ ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਦਸਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਵਿਚ ਤਿਉੜੀਆਂ ਉਭਰ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਲੜਨ ਝਗੜਨ ਤੇ ਮਿਹਣੋ-ਮਿਹਣੀ ਹੋਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ।

-----

ਘਰ ਦੇ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ ਚਾਚੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜੁਆਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਵਿਅੰਮ ਕੱਟਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਪਿੰਡ, ਬੱਧਨੀ ਕਲਾਂ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਉਧਰੋਂ ਮੁੰਡਾ ਹੋਣ ਦੀ ਵਧਾਈ ਆ ਗਈ। ਨੈਣ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਛੋਟੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚਾਚੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਵਧਾਈ ਦਾ ਗੁੜ ਵੰਡਣ ਗਈਆਂ ਸਨ ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਚਾਚੀ ਦਾ ਭਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਣ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਅਜੇ ਮਾਘ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਲੇਸ਼ ਪਾ ਲਿਆ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਟਲ਼ਣ ਦੀ ਮਾਰੀ ਨੇ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਕੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਮੰਗਵਾਇਐ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦੀ ਐ, ਦਿਨ ਦੇ ਦਿਨ ਜਾਵੇ, ਮੈਥੋਂ ਕੱਲੀ ਤੋਂ ਏਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ।ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਸੁਣੀ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਕੀਂ ਚਲੀ ਗਈ। ਪਿੱਛੇ ਦੋਵੇਂ ਵੱਡੀਆਂ ਦਰਾਣੀ ਜਿਠਾਣੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ।

..........

ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ, “ਕੁਝ ਚਿਰ ਲਈ ਭੂਆ ਨੂੰ ਮੰਗਵਾ ਲਵਾਂਗੇ ਤੇ ਆਟਾ ਖਰਾਸ ਤੋਂ ਪਿਸਵਾ ਲਿਆ ਕਰਾਂਗੇ ਫਿਰ ਪਿੱਛੇ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਰਹਿ ਜਾਊਗਾ

.........

ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਲੀਲ ਕੁਝ ਠੀਕ ਲੱਗੀ ਤੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈ। ਮੇਰਾ ਦਾਦਾ ਭੂਆ ਨੂੰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰੀਂ ਚਲਾ ਗਿਆ।

-----

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰ ਵੇਲ਼ੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਚੱਕੀ ਪੀਹ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਵੱਡੀ ਚਾਚੀ ਦੁੱਧ ਰਿੜਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਡੇਢ ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਜਾ ਪਈ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਗੁਰਦਿਆਲ ਕੁਰੇ, ਤੂੰ ਉਠ ਕੇ ਚੁਲ੍ਹੇ ਦਾ ਆਹਰ ਪਾਹਰ ਕਰਲੈ, ਫੇਰ ਮੈਂ ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣੀਐਂ

..........

ਨਾ ਭੈਣੇ, ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਇਹ ਕੰਮ, ਇਹ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਐ ਤੇ ਤੂੰ ਈ ਕਰ। ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਮੁੰਡਾ ਬਿਮਾਰ ਐਉਹ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਪਈ ਰਹੀ।

.............

ਕਿਉਂ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਸੁੱਖ ਕੇ ਦਿੱਤੈ ਕਿ ਮੈਂ ਈ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਉਰੀ ਆਂਗੂ ਘੁਕਦੀ ਫਿਰਾਂ ਤੇ ਤੂੰ ਰਾਮ ਨਾਲ ਪਟਰਾਣੀ ਬਣ ਕੇ ਪਲੰਘ ਤੇ ਪਈ ਰਹੇਂ

..............

ਕਿਉਂ, ਹੋਰ ਕੀਹਨੂੰ ਸੁੱਖ ਕੇ ਦਿੱਤੈ? ਚਾਰ ਤੇਰੇ ਆਹ ਬਚੂੰਗੜੇ ਤੇ ਇਕ ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਲਈ ਫਿਰਦੀ ਐਂ। ਬਾਹਰ ਵੀ ਤੇਰੇ ਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਐ। ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ ਨਾ ਪਕਾ, ਮੈਨੂੰ ਨ੍ਹੀ ਪਰਵਾਹ।

.............

ਇਹਨੂੰ ਨਈ ਪਰਵਾਹ ਲਾਟਜਾਦੀ ਨੂੰ, ਉਹ ਤੇਰੇ ਕੁਛ ਨਈ ਲਗਦੇ? ਕੁੱਤੀ ਡਿੱਢ ਆਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨੌਲਦੀ ਐ।ਮਾਂ ਨੇ ਮਗਰਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਕਹੇ।

..............

ਮੇਰਾ ਨਈ ਕੋਈ ਕੁਸ਼ ਲਗਦਾ। ਮੇਰਾ ਕੁਸ਼ ਲਗਦਾ ਤਾਂ ਏਥੋਂ ਪੰਜਾਹ ਕੋਹ ਤੇ ਬੈਠਾ। ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਗੋਲ ਪੁਣਾ ਕਰਾਂ? ਜੀਹਨੂ ਲੋੜ ਐ ਕਰੀ ਜਾਵੇ।

...........

ਫੇਰ ਏਥੇ ਕਿਉਂ ਬੈਠੀ ਐਂ, ਓਸ ਕੋਲ ਤੁਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ

...............

ਮੈਂ ਏਥੇ ਬੈਠੀ ਆਂ ਤੇਰੀ ਹਿੱਕ ਤੇ ਮੂੰਗ ਦਲ਼ਣ ਨੂੰ, ਹੋਰ ਕੁਸ਼ ਸੁਣਨੈ? ਆਵਦੇ ਏਸ ਚੀਂਘੜ ਬਾਂਗੜ ਵਾਸਤੇ ਆਟਾ ਪੀਹ ਤੇ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮਤਬਲ ਦਾ ਕੰਮ ਈ ਕਰਨੈ

............

ਕੁੱਤੀ ਬਾਂਗਰੋ ਮੇਰੇ ਜੁਆਕਾਂ ਨੂੰ ਚੀਂਘੜ ਬਾਂਘੜ ਦਸਦੀ ਐ ਆਵਦੇ ਟੀਰੇ ਭੈਂਗੇ ਵੱਲ ਨਈ ਦੇਖਦੀ ਅੱਖਾਂ ਕਿਧਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀਐਂ” (ਉਸ ਦੇ ਪੇਕੇ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਸਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਾਂਗਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਂਗਰ ਹੀ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਨ) ਟੀਰਾ ਭੈਂਗਾ ਸੁਣ ਕੇ ਚਾਚੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਲਾਲ ਪੀਲ਼ੀ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਥਬੂਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਉੱਠੀ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਵੀ ਉੱਠ ਕੇ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ। ਅੱਠ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਮੇਰੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਨੇ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਆਂਢ ਤੋਂ ਅੰਮਾਂ ਜੁਆਲੀ ਭੱਜ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆ ਗਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੜਨੋ ਹਟਾਇਆ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਗੁਆਂਢ ਦੀ ਨਾਤੀ ਬੁੜੀ ਵੀ ਆ ਗਈ ਤੇ ਚਾਚੀ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਈ। ਅੰਮਾਂ ਜੁਆਲੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਪਰਤਾਪ ਕੁਰੇ, ਤੂੰ ਸਿਆਣੀ ਬਿਆਣੀ ਐਂ, ਇਊਂ ਲੜਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਈ ਦਿਖਾਈਦਾ। ਰਲ਼ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੋ

...........

ਬੇਬੇ ਜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਓਸ ਨੂੰ ਏਨਾ ਈ ਕਿਹਾ ਸੀ ਬਈ, ਤੂੰ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ ਲੈ ਤੇ ਮੈਂ ਰਹਿੰਦਾ ਪਹਿਣ ਪੀਹ ਲਵਾਂ ਤੇ ਉਹ ਸੇਠਾਨੀ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਪੈਰ ਲਾਹੁਣ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨ੍ਹੀ

.............

ਲੈ, ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਐ, ਰਹਿੰਦਾ ਪੀਹਣ ਮੈਂ ਪੀਹ ਦਿੰਦੀ ਆਂ ਤੇ ਤੂੰ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ ਕੇ ਖੇਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾਹ। ਉਹ ਵਿਚਾਰੇ ਭੁੱਖੇ ਭਾਣੇ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਝਾਕਦੇ ਹੋਣਗੇ

.............

ਰਹਿਣ ਦੇ ਬੇਬੇ ਜੀ, ਹੈਗਾ ਪਕਾਉਣ ਜੋਗਾ ਆਟਾ। ਮੈਂ ਗੁੰਨ੍ਹ ਕੇ ਪਕਾ ਲੈਨੀ ਆਂ.ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਆਟਾ ਗੁੰਨ੍ਹਣ ਜਾ ਲੱਗੀ।

*****

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੇਠਲੀ ਪੋਸਟ ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।

ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੇਖਾ - ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਤੇ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦਾ ਭੰਬਲਭੂਸਾ – ਲੇਖ – ਭਾਗ ਦੂਜਾ

ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਤੇ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦਾ ਭੰਬਲਭੂਸਾ

ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਝਰੋਖੇ ਚੋਂ

ਲੇਖ

ਭਾਗ ਦੂਜਾ

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਉਪਰਲੀ ਪੋਸਟ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।

ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਅਚਾਰ ਨਾਲ ਰੋਟੀਆਂ ਤੇ ਲੱਸੀ ਦਾ ਮੱਘਾ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਪੋਹ ਦੇ ਦਿਨ ਦਾ ਦੁਪਹਿਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਕਮਾਦ ਬੀਜਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਾਸਤੇ ਕਪਾਹ ਦੇ ਵੱਢ ਵਿਚ ਹਲ਼ ਵਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੋਲ਼ ਹੀ ਸੀਰੀ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਚਾਚੇ ਕਣਕ ਗੁੱਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਵਾਹੇ ਵਾਹਣ ਵਿਚ ਰੋਟੀਆਂ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਆਪ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੋ ਕੇ ਵੱਟ ਤੇ ਬੈਠ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਚਾਚੇ ਤੇ ਸੀਰੀ ਆਪਣੇ ਰੰਬੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰੱਖ ਕੇ ਰੋਟੀਆਂ ਕੋਲ ਆ ਗਏ. ਪਰ ਮਾਂ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠੀ ਰਹੀ। ਜਦੋਂ ਰਹਿਲ ਵਿਚ ਦੀ ਸਿਆੜ ਕੱਢਦਾ ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਰੋਟੀਆਂ ਕੋਲ਼ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਆਹ ਵੇਲ਼ਾ ਭੱਤੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਐ? ਵੇਲ਼ੇ ਸਿਰ ਰੋਟੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਜਾਂਦਾ? ਘਰੇ ਵਿਹਲੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਕੀ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਓ?”

............

ਜਾ ਕੇ ਓਸ ਬਾਂਗਰੋ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਜਿਹੜੀ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਪੈਰ ਨਈ ਲਾਹੁੰਦੀਤਿੰਨ ਰੋਟੀਆਂ ਦੇ ਉਪਰ ਗੰਢਾ ਤੇ ਅਚਾਰ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲ ਲੱਸੀ ਦੀ ਬਾਟੀ ਭਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਸੀਰੀ ਨੂੰ ਰੋਟੀਆਂ ਫੜਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਕੌਲਾ ਲੱਸੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਚਾਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਨਾ ਫੜਾਈ।

.............

ਅਹੁ ਦੋਵੇਂ ਤੇਰੇ ਵੱਲ ਝਾਕੀ ਜਾਂਦੇ ਐ. ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਟੀ ਫੜਾਉਣੀ?” ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਨਾਲ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।

............

ਕਦੋਂ ਦੇ ਇਹ ਇਥੇ ਆਏ ਬੈਠੇ ਐ ਇਹ ਆਪ ਚੱਕ ਕੇ ਨਈਂ ਸੀ ਖਾ ਸਕਦੇ। ਮੈਥੋਂ ਨਈਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਗੋਲਪੁਣਾ ਹੁੰਦਾ।ਮਾਂ ਨੇ ਇੰਨਾ ਕਿਹਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿਚ ਦੋ ਤਿੰਨ ਪਰਾਣੀਆਂ ਮਾਂ ਦੀ ਢੂਹੀ ਤੇ ਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਰੋਟੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੋਣੇ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਜਾ ਕੇ ਹਲ਼ ਵਿਚ ਕਿੱਲੀ ਪਾ ਲਈ।

ਸਭ ਕੁਝ ਉੱਥੇ ਹੀ ਛੱਡ ਮਾਂ ਰੋਂਦੀ ਰੋਂਦੀ ਘਰ ਨੂੰ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਸਤੇ ਹਰੇ ਦੀ ਪੰਡ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣੀ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆਈ।

-----

ਆਥਣ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਕਾਮੇ ਘਰ ਆਏ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਕਲੇਸ਼ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਦਰਾਣੀ ਜਿਠਾਣੀ ਮਿਹਣੋ-ਮਿਹਣੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।

ਉਸ ਰਾਤ ਮਾਂ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸੁਆਈ, ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪਾਸੇ ਮਾਰਦੀ ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਸੋਚਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਇਹ ਜੂੰਨ ਹੰਢਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਮਰ ਜਾਣਾ ਬਿਹਤਰ। ਮਰਨ ਦਾ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੁਆਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਰੁਲ਼ ਜਾਣਗੇ, ਪਰ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਿੱਤ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅੱਜ ਜਿਹੜੀ ਦੁਰਗਤੀ ਹੋਈ ਸੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਸੋਚਦੀ ਕਿ ਮਰੇ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਜੂੰਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਆਪ ਮਰੇ ਜਗ ਪਰਲੋਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ ਮਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ।

-----

ਉਸ ਸਵੇਰੇ ਸਾਝਰੇ ਉਠ ਕੇ ਚੱਕੀ ਝੋ ਲਈ। ਫਿਰ ਸਦੇਹਾਂ ਹੀ ਆਟਾ ਗੁੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾਈਆਂ। ਖੇਤ ਰੋਟੀਆਂ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਛੋਟਾ ਚਾਚਾ ਘਰ ਰਹਿ ਪਿਆ ਸੀ। ਖੇਤ ਨੂੰ ਰੋਟੀਆਂ ਤੋਰ ਕੇ ਆਪ ਵੀ ਖਾਧੀਆਂ ਤੇ ਚਾਰਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਖੁਆ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਫਿਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੱਸਿਆਂ ਸਲਾਰੀ ਦੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਮਾਰ ਕੇ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਗਈ।

-----

ਉਹ ਘਰੋਂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਨਿਕਲ਼ੀ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਧੀ ਜਾ ਕੇ ਨਹਿਰ ਦੇ ਉੱਚੇ ਪੁਲ਼ ਤੋਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿਆਂਗੀ ਤੇ ਸਭ ਸਿਆਪੇ ਮੁੱਕ ਜਾਣਗੇ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਮਾਲਸਰ ਦੇ ਰਾਹ ਪਈ ਤਾਂ ਪਿੰਡੋਂ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬੰਦੇ ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਮਿਲ਼ ਗਏ ਜਿਹੜੇ ਡਗਰੂ ਕਿਸੇ ਮਰਗ ਦੀ ਮਕਾਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉੱਥੋਂ ਮੇਰਾ ਨਾਨਕਾ ਪਿੰਡ ਸੱਦਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਇਕ ਕੋਹ ਦੂਰ ਸੀ। ਨਹਿਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਮਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, “ਬੇਬੇ, ਫੇਰ ਤੂੰ ਉੱਚੇ ਪੁਲ਼ ਤੋਂ ਨਹਿਰ ਵਿਚ ਛਾਲ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮਾਰੀ?” ਤਾਂ ਉਹ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ, “ਵੇਅਖਾਂ! ਅੰਨ੍ਹਾ ਜਲਾਹਾ ਮਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਕਰੀਆਂਜੇ ਮੈਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੰਦੀ ਤਾਂ ਤੂੰ ਇਹ ਜਗ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਦਾ

------

ਮਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਹਨੇਰੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਉਸ ਨੂੰ ਝਈ ਲੈ ਕੇ ਪਈ, “ਤੂੰ ਏਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਘਰੋਂ ਪੈਰ ਕਿਉਂ ਪੱਟਿਆ? ਤੇਰੇ ਵਰਗੀਆਂ ਪੰਜ ਹੋਰ ਐ, ਜੇ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਲੜ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆ ਬੈਠਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਿਰੋਂ ਨੰਗੀ ਤੀਵੀਂ ਕਿਵੇਂ ਥੋਨੂੰ ਸੰਭਾਲੂੰਗੀ? ਥੋਡਾ ਕੱਲਾ ਭਰਾ ਅਜੇ ਕਬੀਲਦਾਰੀ ਸਾਂਭਣ ਜੋਗਾ ਨਈਂ ਹੋਇਆ।ਮਾਂ ਅੱਗੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ ਤੇ ਬੈਠੀ ਰੋਂਦੀ ਰਹੀ।

------

ਉਧਰ ਆਥਣ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਖੇਤੋਂ ਘਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੀ ਚਾਚੀ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਤਿੰਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖੁਆ ਰਹੀ ਸੀ- ਮੇਰਾ ਦਾਦਾ ਭੂਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਜੇ ਤਾਈਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੁੜਿਆ- ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਚੁਰ੍ਹ ਉੱਤੇ ਰੱਖੀ ਬਲਟੋਹੀ ਵਿਚੋਂ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਮੂੰਹ ਹੱਥ ਧੋਤਾ ਤੇ ਇਧਰ ਉਧਰ ਨਜ਼ਰ ਘਮਾਉਂਦੇ ਨੇ ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੁੜੀਏ, ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਨਈ ਦਿਸਦੀ, ਉਹ ਉਧਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ?”

.........

ਉਹ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਦੀ ਕਿਤੇ ਗਈ ਅਜੇ ਤਾਈਂ ਨਈ ਮੁੜੀਤੇ ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਦਾ ਨਾਲ ਹੀ ਰੋਣ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।

............

ਉਹ ਸੱਦੇ ਆਲੇ ਚਲੀ ਗਈ ਹੋਊਗੀ, ਹੋਰ ਓਸ ਨੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣੈ। ਆਪੇ ਧੱਕੇ ਖਾ ਕੇ ਚਹੁੰ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਊਗੀਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ।

...........

ਉਹ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਚਾਚੀ ਨਾਲ ਲੜਦੀ ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ ਮੈਂ ਖੂਹ ਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਮਰ ਜਾਣੈ ਜਾਂ ਨਹਿਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਮਰਨੈ. ਬਸ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਮਰਨੈਭੈਣ ਨੇ ਰੋਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

.............

ਕੋਈ ਨ੍ਹੀ ਉਹ ਮਰਨ ਲੱਗੀ, ਤੂੰ ਲਿਆ ਮੈਨੂੰ ਰੋਟੀ ਫੜਾ

ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਦੂਜੇ ਚਾਚੇ ਵੀ ਘਰ ਆ ਗਏ ਤੇ ਮੇਰੀ ਅੱਠ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਵਾ ਦਿੱਤੀ।

-----

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦਾਦਾ ਭੂਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ। ਭੂਆ ਨੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖੀ ਤਾਂ ਮੱਥੇ ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਮਾਂ ਰੁੱਸ ਕੇ ਘਰੋਂ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਗ਼ੁੱਸੇ ਹੋਈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਹੀ ਲੈਣ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲ਼ੇ ਸੱਦਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਸਰਦੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ।

------

ਸਵੇਰੇ ਉਠਣ ਸਾਰ ਉਸ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਬੋਤੀ ਉਪਰ ਕਾਠੀ ਪਾਈ ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਤੁਰੇ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਭੂਆ ਨੇ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ, “ਮੁੰਡਿਆ, ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜੀਂ ਐਵੇਂ ਨਾ ਉੱਥੋਂ ਗੇੜਾ ਕੱਢ ਕੇ ਆ ਜਾਈਂ

ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਬੋਤੀ ਤੋਂ ਉਤਰਿਆ ਤਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਬੂਹੇ ਅੱਗੇ ਸਰੀਂਹ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਹੋਇਆ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਥੱਕੀ ਟੁੱਟੀ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਸੀ। ਅੱਗੋਂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਹੁਣ ਪਿੱਛੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਢ ਵੱਢ ਖਾਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਅਜੇਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਅੱਧੀ ਰਾਤੀਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਪੀੜਾਂ ਉਠ ਪਈਆਂ ਤੇ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਸਿਆਣੀ ਦਾਈ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੇ ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜਨਮ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਨਾਈ ਹੱਥ ਪਿੰਡ ਘੱਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਅਜੇ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਕਿ ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਇਧਰ ਨੂੰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।

-----

ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਇਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਪਿੰਡ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਸਵਾ ਮਹੀਨੇ ਮਗਰੋਂ ਤੋਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਦੇ ਉੱਥੇ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਚੌਕੀਦਾਰ ਆਪਣੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣ ਤੇ ਵਧਾਈ ਦੇਣ ਆ ਗਿਆ. ਉਸ ਨੇ ਸਭਾਉਕੀਂ ਹੀ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, “ਰਤਨ ਕੁਰੇ, ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਪਰਾਹੁਣੇ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਘੱਲ ਕੇ ਮੰਗਵਾਇਐ?”

.........

ਕਾਹਨੂੰ ਭਾਈ, ਇਹ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਆਇਆ ਬੈਠਾਸਭਾਉਕੀ ਹੀ ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।

.............

ਨਾ ਭਾਈ ਗੱਭਰੂਆ, ਵੇਖੀਂ ਕਿਤੇ ਇਹ ਕਮਅਕਲੀ ਨਾ ਕਰ ਬੈਠੀਂ। ਏਹੋ ਜੇਹੀ ਠੰਢ ਵਿਚ ਸਾਏ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ।ਚੌਕੀਦਾਰ ਨੇ ਮੱਤ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਨੇ ਛੱਜ ਭਰ ਕੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਕਣਕ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹ ਨਾਨੀ ਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜਨਮ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੇਰਵਾ ਨਾ ਪੁੱਛਿਆ।

----

ਚੌਕੀਦਾਰ ਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਦੇਖ ਸਾਊ! ਤੁੰ ਆਪ ਸਿਆਣੈਂ, ਜਿਹੋ ਜ੍ਹੀ ਕੰਧ ਕੁੱਟ ਲਈ ਉਹੋ ਜ੍ਹੀ ਤੀਵੀਂ ਕੁੱਟ ਲਈ। ਉਹਨੇ ਕਿਹੜਾ ਮੂਹਰਿਓਂ ਬੋਲਣਾ ਜਾਂ ਹੱਥ ਚਕਣਾ ਹੁੰਦੈ। ਥੋਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਈ ਕੁਸ਼ ਸਿਆਣਫ ਚਾਹੀਦੀ ਐ। ਜੇ ਮੇਰੀ ਧੀ ਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿਚ ਈ ਕੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਵੀ ਜੁਆਕ ਰੁਲ਼ ਜਾਣੇ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਜੋਗੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿਣਾ

-----

ਮੇਰਾ ਬਾਪ ਅੱਗੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ ਅਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਚਤਈ ਵਾਲੇ ਬਿਸਤਰਾ ਵਿਛਾਏ ਮੰਜੇ ਉਪਰ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ. ਅਤੇ ਫੇਰ ਉਠ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਾਮੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਉਠ ਕੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਮਾਂ ਨੇ ਅਗਾਂਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਾਊ, ਤੂੰ ਆਪ ਸਿਆਣੈ, ਏਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਹ ਜਾਂਦੀ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀਐ। ਜੁਆਕ ਵੀ ਸਤਮਾਹਾ। ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਆਖਣਗੇ ਕਿ ਮਾਂ ਕੋਲੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨ ਧੀ ਨਈ ਸੰਭਾਲੀ ਗਈ. ਭਾਵੇਂ ਤੂੰ ਰਹਿ ਗੁੱਸੇ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਰਹਿ ਰਾਜੀ, ਅਸੀਂ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਸਵਾ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਈ ਤੋਰਨਾ।

..............

ਇਹ ਇਹਨੇ ਪਿੰਡੋਂ ਤੁਰਨ ਲੱਗੀ ਨੇ ਸੋਚਣਾ ਸੀ. ਚੰਗਾ! ਮੈਂ ਦਸਾਂ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਫੇਰ ਆਊਂਗਾ, ਓਥੇ ਜੁਆਕਾਂ ਦਾ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਊਂ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੋਇਆ ਪਿਐਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਬੋਤੀ ਤੇ ਕਾਠੀ ਪਾਈ ਤੇ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਗਿਆ, ਪਰ ਦੋ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਫਿਰ ਆ ਗਿਆ। ਨਾਨੀ ਸਾਨੂੰ ਤੋਰਨ ਵਾਸਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮਾਂ! ਪਿੱਛੇ ਮੇਰੇ ਜੁਆਕ ਰੁਲਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਬਾਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛੀ ਹੋਣੀ। ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਤੋਰ ਦੇ

ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਅਜੇ ਤਿੰਨ ਹਫਤੇ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ, ਮਾਂ ਦੇ ਪੱਟਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਾ, ਬੋਤੀ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਆ ਗਿਆ।

-----

ਹੁਣ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਜਨਮ ਦਾ ਇੰਦਰਾਜ ਸੱਦਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਤੇ ਸੇਖਾ ਕਲਾਂ ਦੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ਨੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਇੰਦਰਾਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੋਣਾ ਕਿ ਇਸ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ਸੱਦਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲੇ ਹੋਇਆ ਹੈ ਫਿਰ ਇਸ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਇੰਰਾਜ ਇੱਥੇ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਲੇਖਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਕਲਰਕਾਂ ਨੇ ਰਜਿਸਟਰ ਹੀ ਨਾ ਫਰੋਲ਼ੇ ਹੋਣ ਤੇ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਉਂਝ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ। ਕੁਝ ਹੀ ਹੋਵੇ ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸੇਖਾ ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਅਨੁਸਾਰ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਪਹਿਲੀ ਅਗਸਤ 1934 ਪੱਕੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

*****

ਸਮਾਪਤ

Saturday, June 19, 2010

ਸੁਖਿੰਦਰ – ਲੇਖ – ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੰਧਲਾਪਣ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ

ਲੇਖ

ਭਾਗ - ਪਹਿਲਾ

ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ

ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂ

ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ

ਉਤਾਰ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਕੋਰੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਤੇ

ਜਿਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤੂੰ ਆਈ ਸੀ

ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ

ਮੈਂ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ ਹਾਂ

ਤੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀ ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ

ਤੇਰੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ

ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਵੱਲੋਂ 2008 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਵਿਤਾ...ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਵਿਤਾ ਕਵਿਤਾ ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ

-----

ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਦਾ ਇਹ ਪਲੇਠਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈਇਸ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਸ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਇਸ ਅੰਤਲੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈਇਹ ਕਵਿਤਾ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਉਦੇਸ਼, ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈਇਹ ਕਵਿਤਾ, ਦਰਅਸਲ, ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਉਸਦਾ ਹਲਫ਼ੀਆ ਬਿਆਨ ਹੈਉਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਤਰੀ ਹੋਈ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਉਤਾਰਾ ਨਹੀਂਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ, ਮਹਿਜ਼, ਕਾਗ਼ਜ਼ ਉੱਤੇ ਉਤਾਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹੋਵੇਬਲਕਿ, ਉਹ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਸਮਝ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈਕਵਿਤਾ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਮੋਹਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ

-----

ਕਵਿਤਾ...ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਕੌਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰਨਾਲ ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਧੀ ਦਾ ਜੰਮਣਾ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਭਾਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਬੇਹਿਸਾਬਾ ਖਰਚਾ ਹੈਇਸ ਖਰਚੇ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਰਦਾਂ ਉੱਪਰ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ; ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਮਰਦਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ ਹੀ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਕੌਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਭਾਰਿਆ ਹੈ:

ਭੈਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਿ ਕਿੱਦਾਂ ਤੋਰੀ ਹੋਊ

ਨਵੀਂ ਭਰਜਾਈ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ

ਸੋਨੇ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਲੱਦਕੇ

ਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਿ ਕਿੱਦਾਂ ਤੋਰੀ ਹੋਊ

ਨਵੀਂ ਨੂੰਹ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ

ਸੋਨੇ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਲੱਦਕੇ

ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਿ ਕਿੱਦਾਂ ਤੋਰੀ ਹੋਊ

ਨਵੀਂ ਪੋਤ ਨੂੰਹ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ

ਸੋਨੇ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਲੱਦਕੇ

ਪਰ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ

ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵੱਡਾ

ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਭਰੀ ਘਰ ਦੀ ਹਰ ਨੁੱਕਰ ਦੇਖਕੇ

ਤੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕੱਦ

ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਪਰ ਮਰਦ ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਵੀ

ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ

ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਜਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਚੰਡ ਰੂਪ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨ ਸਿਰਫ ਮਰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਚੰਡ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਿਭਾਹੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰਨੀ ਪਵੇਗੀ; ਬਲਕਿ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀਤਾਂ ਜੁ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਅਤੇ ਮਰਦ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾਨਤਾ ਮਿਲ ਸਕੇ

------

ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ਔਰਤ ਦੀ ਪੁਕਾਰਇਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਉਭਾਰਦੀ ਹੈਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਵਾਜ ਵਾਂਗ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕੁਝ ਕਵੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਰੀਸ ਕਰਦਿਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧੀ ਵੱਲੋਂ ਮਿੰਨਤਾਂ ਤਰਲੇ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਜਨਮ ਲੈਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਤਲ ਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਇਹ ਗੱਲ ਉਭਾਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਦਾ ਧੀ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨਾਂ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰਧੀ ਜਨਮ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਸੀ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਦੀ ਭੀਖ ਕਿਉਂ ਮੰਗੇ? ਇਹ ਉਸਦਾ ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ:

1.ਇਸ ਲਈ ਸਫ਼ੇ ਕਾਲੇ ਕਰ-ਕਰ

ਜਾਂ ਗੀਤ ਗਾ-ਗਾ ਕੇ ਇਕ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਤੋਂ

ਇਹ ਅਖਵਾਉਣਾ

ਕਿ

ਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਤਲ ਨਾ ਕਰਵਾ

ਕਿ

ਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਜੱਗ ਦੇਖਣ ਦਾ ਚਾਅ

ਕਿ

ਮਾਂ ਮੈਂ ਵੀਰੇ ਨੂੰ ਲੋਰੀ ਦੇਵਾਂਗੀ

ਕਿ

ਮਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂਗੀ

ਇੱਕ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਨੂੰ ਭੀਖ ਵਿੱਚ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਤੁੱਲ ਹੈ

ਤੇ ਭੀਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਜਵਾਨ ਹੋਈ ਇਕ ਧੀ

ਇਕ ਨਰੋਆ ਸਮਾਜ ਪੈਦਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰੂ

ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੋਖਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ

ਜਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ

ਤੇ ਮੇਰੀ ਧੀ ਦਾ ਵੀ ਭੀਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲੋਂ

ਨਾ ਜੰਮਣਾ ਕਈ ਗੁਣਾ ਚੰਗਾ ਹੈ

ਲੋੜ ਹੈ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ

ਦਾਦੀਆਂ-ਪੜਦਾਦੀਆਂ ਦੀ

ਇਸ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਸੋਚ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕਿ

ਕੁੱਲ ਦੇ ਚਿਰਾਗ਼ ਸਿਰਫ਼ ਪੁੱਤ ਹੀ ਨੇ

ਨਾ ਕਿ ਲੋੜ ਹੈ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਤੋਂ

ਭੀਖ ਮੰਗਵਾਉਣ ਦੀ

ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ

-----

ਇਸੇ ਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਨੂੰ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਜਾਗਣ ਦੀ ਲੋੜਵਿੱਚ ਉਭਾਰਦਾ ਹੈਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਹੋਰਨਾਂ ਦੀ ਰੀਸੋ ਰੀਸ ਵਿਆਹਾਂ ਉੱਤੇ ਬੇਹਿਸਾਬਾ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਖਰਚੇ ਦੇ ਬੋਝ ਥੱਲੋਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਨਿਕਲ ਨਾ ਸਕਣਾ:

ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਨੇ

ਪਰ ਰੀਸੋ-ਰੀਸੀ ਤੇਰੀਆਂ ਬਰਾਤਾਂ ਵੀ

ਮੈਰਿਜ ਪੈਲਿਸਾਂ ਵੱਲ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ

ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਥੱਲੇ ਦੱਬਿਆ ਤੂੰ

ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਉੱਠਦਾ

ਲੋੜ ਹੈ ਤੇਰੇ ਜਾਗਣ ਦੀ

ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵੇਲਾ ਨਹੀਂ

ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਪੀਣੀ ਦਾਰੂ

ਜਿਹੇ ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਧੁੱਤ ਹੋ ਕੇ

ਲਲਕਾਰੇ ਮਾਰਨ,

ਬੱਕਰੇ ਬੁਲਾਉਣ

ਤੇ ਸੌਂ ਜਾਣ ਦਾ...

------

ਇੱਕ ਚੇਤੰਨ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੁਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਲੇਖਕ ਔਰਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਮਹਿਜ਼ ਰੋਮਾਂਸਵਾਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੱਡ ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸਾਡੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾਇਸ ਪੱਖੋਂ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਪੰਜਾਬਣਸਾਡਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈ:

1.ਤੂੰ ਉਹ ਨਹੀਂ

ਜਿਸਦੇ ਬਾਰੇ

ਇਕ ਗੀਤ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ

ਲੱਕ ਹਿੱਲੇ ਮਜਾਜਣ ਜਾਂਦੀ ਦਾ

ਕਿਉਂਕਿ ਦੋ-ਦੋ ਸ਼ਿਫਟਾਂ ਦਾ ਝੰਬਿਆ

ਤੇਰਾ ਲੱਕ ਹਿੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ

ਤੇ ਫੈਮਿਲੀ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਵੀ

ਤੈਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਹਿਦਾਇਤ ਹੈ ਕਿ

ਇਸ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ

........

2.ਤੂੰ ਉਹ ਨਹੀਂ

ਜਿਸਦੇ ਬਾਰੇ

ਇਕ ਗੀਤ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ

ਤੇਰੇ ਟੂਣੇਹਾਰੇ ਨੈਣ ਕੁੜੇ

ਕਿਉਂਕਿ ਉਨੀਂਦਰੇ ਦੇ ਭੰਨੇ ਹੋਏ

ਤੇਰੇ ਨੈਣ ਮਟਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ

ਤੇ ਸੁੱਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪਲਕਾਂ ਦੀ ਵੀ

ਤੈਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤ ਹੈ ਕਿ

ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਟਕਾਉਣਾ ਨਹੀਂ

ਬਲਕਿ ਸਵਾਉਣਾ ਹੈ

------

ਪੰਜਾਬੀ/ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈਉਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਧਰਮ ਅਤੇ ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਫ਼ਰਤ ਫੈਲਾਉਣੀ ਅਤੇ ਦੰਗੇ ਫਸਾਦ ਕਰਨੇਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:

ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਹਾਂ

ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਹਾਂ...

ਅਸੀਂ ਪਿੱਛੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਪਿੱਛੇ ਹਾਂ

ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਕਦਰ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਹਾਂ...

ਅਸੀਂ ਆਪ ਬੁਰਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ,

ਅਸੀਂ ਦੋਸ਼ ਹੋਰਾਂ ਸਿਰ ਧਰਦੇ ਹਾਂ,

ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਬੰਦੇ ਹਾਂ,

ਅਸੀਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨਾਲੋਂ ਗੰਦੇ ਹਾਂ,

ਘਰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਮਝ-ਸਮਝ ਕੇ,

ਢਾਹੁਣ ਮੰਦਰ ਮਸਜਿਦਾਂ ਲੱਗੇ ਹਾਂ,

ਅਸੀਂ ਢੱਗੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਹਾਂ,

ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਹਾਂ...

*****

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਹੇਠਲੀ ਪੋਸਟ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।

ਸੁਖਿੰਦਰ – ਲੇਖ – ਭਾਗ ਦੂਜਾ

ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੰਧਲਾਪਣ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ

ਲੇਖ

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਉੱਪਰਲੀ ਪੋਸਟ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।

ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇਧਰਮ ਵੀ ਇੱਕ ਪਾਖੰਡ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈਥਾਂ ਥਾਂ ਪਾਖੰਡੀ ਸੰਤ-ਬਾਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਡੇਰਾ-ਰੂਪੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਰਹੀਆਂ ਹਨਅਜਿਹੇ ਪਾਖੰਡੀ ਸੰਤ-ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਤਲ, ਬਲਾਤਕਾਰੀ, ਡਰੱਗ ਸਮੱਗਲਰ, ਗੁੰਡੇ, ਰੰਡੀਆਂ ਦਾ ਧੰਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੱਲੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਲੁੱਟ ਮਚਾ ਰਹੇ ਹਨਪੇਸ਼ ਹਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੱਚ ਹੋਵੇਅਤੇ ਸੱਚੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਨਾਮ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ:

1.ਬੱਚੇ ਵਿਲਕਣ ਭੁੱਖੇ ਪੂੜੇ ਸਾਧਾਂ ਨੂੰ

ਅੰਨ੍ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਵਿਚ ਵਹਿਕੇ ਸਾਰ ਲਿਆ

ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਬਣੇ ਹਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਤਰਕਾਂ ਨੂੰ

ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਪੈ ਕੇ ਕੀ ਸੰਵਾਰ ਲਿਆ

ਅਗਲਾ ਜਨਮ ਬਣਾਉਣਾ ਆਪਾ ਸਫ਼ਲ ਹੈ

ਅਸੀਂ ਉਹਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਕੇ ਇਹ ਉਜਾੜ ਲਿਆ

ਹੁਣ ਇੰਟਰਨੈਟ ਤੇ ਕਰੇ ਕਰਾਏ ਪਾਠ ਮਿਲਣ

ਕੀ ਲੈਣਾ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਕੇ, ਕੀਤੇ ਲੈ ਕੇ ਸਾਰ ਲਿਆ

..........

2.ਘਰੇਲੂ ਕਲੇਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ

ਸਿਰਫ਼ ਚੌਵੀ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ

ਸ਼ਰਤੀਆ ਮੁੰਡਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਆਦਿ...

ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ

ਸਾਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪਦਾ

ਆਪ ਉਹ ਪੰਜ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਬਾਪ ਹੈ

ਘਰ ਵਾਲੀ ਲੜਕੇ ਪੇਕੇ ਚਲੀ ਗਈ

ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਉਸਦੇ ਡੇਰੇ ਤੇ

ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਦਿਨੋਂ-ਦਿਨ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ...

-----

ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ-ਵਿਦੇਸ਼ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਿੰਟ / ਰੇਡੀਓ / ਟੀਵੀ ਮੀਡੀਆ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਅਜਿਹੇ ਪਾਖੰਡੀ ਸੰਤ-ਠੱਗ-ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਬੈਲੈਂਸ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸੰਤ-ਠੱਗ-ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਸਦਕਾ ਮਹਿਲਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈਸਾਡੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵੱਲੋਂ ਦਿਖਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਂਗੂੰ ਸਾਡੇ ਗੀਤਕਾਰਾਂ/ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਬੜੀ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈਕੈਨੇਡਾ/ਇੰਗਲੈਂਡ/ਅਮਰੀਕਾ/ਇੰਡੀਆ/ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ; ਪਰ ਸਾਡੇ ਗਾਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਿਖਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੱਕਰੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਲਲਕਾਰੇ ਮਾਰਦੇ ਦਿਖਾ ਰਹੇ ਹਨਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੀ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਦੀ ਗਲਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈਇਹੀ ਗੱਲ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਵੀ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਕੌੜਾ ਸੱਚਵਿੱਚ ਕਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ:

ਪੱਟ ਦਿੱਤੇ ਨੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ

ਗੱਭਰੂ ਮੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ

ਮਾਰ-ਮੁਕਾਏ ਹਨ

ਬੇ-ਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਨੇ

ਗੱਭਰੂ ਮੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ

ਆਪਣਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਭਵਿੱਖ ਦੇਖਕੇ

ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਨਿੱਕਲਦੀ

ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ

ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਨੇ

ਬੇ-ਅਰਥੇ ਗੀਤਾਂ ਤੇ

ਲਲਕਾਰੇ ਮਾਰਦੇ

ਖੜ-ਮਸਤੀਆਂ ਕਰਦੇ

ਤੇ ਬੱਕਰੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ

ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਵੱਲੋਂ

ਗੱਭਰੂ ਮੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ

------

ਸਾਡਾ ਮੀਡੀਆ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਵਤੀਰਾ ਦਿਖਾਂਦਾ ਹੈਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਭੜਕਾ ਕੇ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨਫਿਰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨੇ ਹਿੰਦੂ, ਇੰਨੇ ਸਿੱਖ, ਇੰਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਇੰਨੇ ਈਸਾਈ, ਇੰਨੇ ਜੈਨੀ, ਇੰਨੇ ਬੋਧੀ ਮਾਰੇ ਗਏਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੰਗੇ ਹੋਰ ਵੀ ਭੜਕਦੇ ਹਨਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਾਡਾ ਮੀਡੀਆ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਸਮਝੇਗਾ ਤਾਂ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਆਵੇਗਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗਿਆਂ ਨੇ ਇੰਨੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈਮਰਨ ਵਾਲੇ ਚਾਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਵਾਲੇ ਸਨ - ਪਰ ਉਹ ਸਭ ਇਨਸਾਨ ਸਨਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਖ਼ੂਨ ਵਹਿੰਦਾ ਸੀਉਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਸਨਉਹ ਸਭ ਹੱਡ-ਮਾਸ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਪੁਤਲੇ ਸਨਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਮੀਡੀਆਵਿੱਚ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਉਭਾਰਦਾ ਹੈ:

ਦੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ

ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ

ਹਰ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ

ਵਧ-ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਖਦਾ ਹੈ

ਕਿ

ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ

ਕਿ

ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ

ਕਿ

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ

ਪਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ

ਕਿ

ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ

ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ

ਦੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ...

------

ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਵਿਤਾ...ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਸਿ਼ਆਂ ਬਾਰੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ; ਪਰ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਲਿਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸਾ ਹੈ; ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਅਨੇਕਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਰਸਾ ਹੀ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਸਬੰਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜਦੋਂ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉੱਭਰਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਹਿੰਸਾ, ਪਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਤਲ, ਪਿਉਆਂ ਵੱਲੋਂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦੇਣਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਕੇ ਡਰੱਗ ਸਮੱਗਲਰ/ਡਰੱਗ ਗੈਂਗਸਟਰ ਬਣ ਜਾਣਾ - ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸਾ ਤਾਂ ਔਰਤ ਅਤੇ ਮਰਦ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਸਿ਼ਆਂ ਦੀ ਸਖਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸਾ ਤਾਂ ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ, ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਚੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪ/ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਰੱਖੀਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ-ਸੁੱਚੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਚਾਨਣ ਬਿਖੇਰਦੇ ਰਹੀਏਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੋਸਤ ਲਈ ਦੁਆਵਿੱਚ ਕਰ ਰਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ:

ਜੇ ਤੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ

ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਲਈ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਕਿ

ਤੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਵੇ

ਤੇ ਤੂੰ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਭਾਰ

ਪਰ ਹੁਣ ਤੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦਾ ਏਂ

ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਏਂ

ਤੇ ਮੈਂ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ

ਤੇਰੇ ਬੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਪੜ੍ਹਣ...

ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਵਿਤਾ...ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂਪੜ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਚੇਤੰਨ ਕਵੀ ਹੀ ਹੈ; ਬਲਕਿ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੀ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਵਿ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਵੱਲੋਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਨੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ