ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ....

ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ

ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ 'ਚ ਆਈਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਰਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

Friday, January 15, 2010

ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਮੋਮੀ - ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ਜੀਵਨ – ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - ਕਿਸ਼ਤ - 9

ਬਠਿੰਡੇ ਦਾ ਕਿਲਾ

ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - ਕਿਸ਼ਤ - 9

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕਿਸ਼ਤ 8 ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।

ਕਾਸੂ ਬੇਗੂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਗੱਡੀ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਨੂੰ ਗੋਨਿਆਣਾ ਮੰਡੀ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਲਾਹ ਕੇ ਮੁੜ ਗਈਗੱਡੀ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏਦੱਸ ਪੈਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਮੀਲ ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਅਮਰਗੜ੍ਹ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏਇਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਬਲਾੜ੍ਹ ਤੱਕ ਪੱਕੀ ਸੜਕ ਤੇ ਅਗੋਂ ਨਹਿਰ ਤੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਮੁੜ ਕੇ ਪਹਿਲੇ ਪੁਲ ਤੋਂ ਮੁੜ ਕੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਰਾਹ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਤਾਅਸੀਂ ਮੁਰੱਬਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਤੇ ਭਰੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਉਜੜ ਕੇ ਤਿੰਨੀਂ ਕੱਪੜੀਂ ਬੂਟੇ ਜਾਲੀ ਸਮੇਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਵਿਚ ਪੈਰੋਂ ਨੰਗੇ, ਢਿੱਡੋਂ ਭੁੱਖੇ ਤੇ ਜੇਬੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਸੜਕ ਤੇ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂਪਿੰਡ ਬਲਾੜ੍ਹ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਆ ਤੇ ਮੈਥੋਂ ਤੁਰਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾਉਹ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਇਕ ਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਗਈ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਛੋਟਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਤੇ ਇਕ ਅੱਧਖੜ ਜਿਹੀ ਮਲਵੈਣ ਨੇ ਆ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਉੱਜੜ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ, ਮੇਰੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਆਇਹਨੂੰ ਰੋਟੀ ਲਿਆ ਕੇ ਦੇਉਹ ਬੜੀਆਂ ਹਕਾਰਤ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਮੰਗਤੇ ਹੋਈਏ, ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਕੁਝ ਬੁੜਬੜਾਉਂਦੀ ਚਲੀ ਗਈ ਤੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਆਚਾਰ ਰੱਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਗਈਇਹ ਰੋਟੀ ਏਨੀ ਸਖ਼ਤ ਸੀ ਤੇ ਰੋਟੀ ਫੜਾਉਣ ਦਾ ਉਹਦਾ ਤਰੀਕਾ ਏਨਾ ਕੁਰੱਖਤ ਜਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਰੋਟੀ ਕੁੱਤਿਆਂ ਅੱਗੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਅੱਥਰੂ ਆ ਗਏ

------

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਜਦ ਬਾਰ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਘਰ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀਚੌਕ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾਸੇ ਮਾਸਟਰ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਵੱਡਾ ਪਿੱਪਲ ਜਿਸ ਤੇ ਮੈਂ ਪੀਂਘ ਝੂਟਣੀ ਸਿੱਖੀ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੁਖੇ ਦੇ ਘਰ ਵੱਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਬੋਹੜ ਸੀ ਜਿਸ ਥਲੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਤਖ਼ਤਪੋਸ਼ ਪਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨਦੀਪੇ ਢਾਡੀ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਖੂਹ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਲੋਹੇ ਦੇ ਡੋਲ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਕੱਢ ਕੇ ਲੋਕ ਪੀਂਦੇ, ਨਹਾਂਦੇ ਅਤੇ ਪਸੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨਸਾਡੇ ਘਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਅੱਗੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਥੜ੍ਹਾ ਸੀ ਸੀਲੰਘਦੇ ਟਪਦੇ ਰਾਹੀ ਇਸ ਚੌਕ ਵਿਚ ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁਕ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨਜਦ ਇਹ ਰਾਹੀ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਰੁਕਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਬਾਪੂ ਦਾ ਕਿਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਨ ਪਾਣੀ ਭਾਵ ਪਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਾਏ ਬਗੈਰ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾਜੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਪਸੂ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਰਨ ਲਈ ਪੱਠੇ ਜਾਂ ਤੂੜੀ ਵਿਚ ਵੰਡ ਭਿਓਂ ਕੇ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾਜਿਸ ਮੁਲਕ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਬਾਪੂ ਨੇ, ਤਾਏ ਨੇ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕੁੱਟ ਖਾਧੀ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਕੱਟੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲੈਣ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਏ ਸਨ, ਹੁਣ ਓਸ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਮੰਗਣ ਤੇ ਵੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਸੁੱਕੀ ਰੋਟੀ ਮਿਲੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੰਦ ਚੱਬ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਵਾਹ ਪਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈਆਂ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਈ ਸੀਉਹ ਸਾਨੂੰ ਮੁਸਲਿਆਂ ਵੱਟੇ ਵਟਾਏ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਂਦੇ ਸਨਉਹ ਕੀ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾ ਕੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਹਾਂ ਤੇ ਨਵਾਂ ਜੀਵਨ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਹੈ

-----

ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਰੇਤ ਦੇ ਟਿੱਬੇ ਸਨ ਜਿਥੋਂ ਸੁੱਕੇ ਅੱਕ ਤੇ ਬੂਈਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਅੱਗ ਬਾਲਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀਖੂਹ ਦਾ ਖਾਰਾ ਪਾਣੀ ਸਵਾਦ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਸੀਜੇ ਨਹਿਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਵੇਖੀਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੁਲਾਂ ਅਗੇ ਪੈਂਦੀਆਂ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਅਟਕੀਆਂ ਗੇੜੇ ਕੱਢੀ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਸਨਧੱਕੇ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਲਾਸ਼ਾਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੀਆਂ ਸਨਜੇ ਸਾਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਓਧਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਘੱਟ ਏਧਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀਕਿਸੇ ਨੇ ਬਾਪੂ ਤੇ ਬੂਟੇ ਜਾਲੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਓਧਰ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਹੈਤੁਸੀਂ ਏਧਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰੋ ਤੇ ਲੁੱਟੋ ਪਰ ਬਾਪੂ ਨੇ ਅਗੋਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਫੇਰ ਨਾ ਕਰਿਓਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲਾ ਛੱਡਿਆ ਘਰ ਬਹੁਤ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦਾ ਸੀਇਕ ਦਿਨ ਬਾਪੂ ਮੈਨੂੰ ਗੋਨਿਆਣੇ ਮੰਡੀ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਆਇਆਟੈਸਟ ਲੈ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਠਵੀਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਜੋ ਮੇਰੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੀਨਾ ਪੈਰੀਂ ਜੁੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਸਿਰ ਤੇ ਪੱਗ, ਓਸ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਨਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਓਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਕਦੀ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਕਦੀ ਨਾ ਜਾਂਦਾਸਕੂਲ ਦੂਰ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਕਾਫੀ ਪੈਦਲ ਤੁਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਤਿਲਕਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਜਿਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਣ, ਬੇਰੀਆਂ ਤੇ ਕਰੀਰਾਂ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਰੁੱਖ ਸਨਵਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪੀਲਾਂ ਤੇ ਕਰੀਰਾਂ ਦੇ ਲਾਲ ਪੇਂਝੂ ਅਸੀਂ ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੀਆਂ ਜੀਭਾਂ ਉੱਚੜ ਜਾਂਦੀਆਂਇਸ ਛੋਟੇ ਜਹੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਐਨ ਵਿਚਕਾਰ ਘੋਨ ਮੋਨ ਸਿਰ ਤੇ ਗੇਰੂਏ ਰੰਗ ਦੇ ਲੰਮੇ ਚੋਲੇ ਤੇ ਪੈਰੀਂ ਖੜਾਵਾਂ ਪੌਣ ਵਾਲੇ ਤਿਲਕਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਵੱਡੀ ਝੁੱਗੀ ਸੀਝੁੱਗੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੋਹੇ ਦਾ ਪੋਚਾ ਫੇਰਿਆ ਹੁੰਦਾਜਿਸ ਦੇ ਦਵਾਲੇ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛੱਪੜੀ ਸੀ ਤੇ ਲਾਗੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਕਵਾਰਗੰਦਲ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਬੂਟੇ ਲਗੇ ਹੋਏ ਸਨਗੁਲਾਬ ਅਤੇ ਕਲੀਆਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵੀ ਲਾਏ ਹੋਏ ਸਨਛੱਪੜੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਵਾਰੀ ਬੱਧੀ ਹੋਈ ਸੀਮਸਿਆ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਆਦਮੀ ਦੁੱਧ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਬਾਲਟੀਆਂ ਜਾਂ ਵਲਟੋਹੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਔਂਦੇਜੰਗਲ ਵਿਚ ਮੰਗਲ ਲਗਿਆ ਹੁੰਦਾਸਾਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਦਿਨ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾਕਈ ਵਾਰ ਮੇਵੇ ਤੋ ਸੌਗੀ ਵਾਲੀ ਖੀਰ ਦਾ ਗੱਫਾ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾਸੰਤ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਏਥੇ ਮਹੋਸ਼ਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰੋਂ ਲੋਕ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪੁੱਜਦੇ ਸਨਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਚੋਂ ਗਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਡੇ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਸੰਤ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਵਡੇ ਸੰਤਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੇ ਤਨ ਦੁਆਲੇ ਗੇਰੂਏ ਰੰਗ ਦੀ ਗਿਲਟੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰਖਦਾ ਸੀਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਜੰਗਲ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਪੱਕੇ ਡਲੇ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਜੰਗਲ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਜਿਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਥੇਹ ਸਨ ਅਤੇ ਹਰੇ ਚੋਗਿਆਂ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰ ਹਾਲ ਖੇਡਦੇ ਤੇ ਕਵਾਲੀਆਂ ਗਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ

------

ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਪਿਛੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪੀਲੀਆ ਹੋ ਗਿਆਅੱਖਾਂ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਪੈ ਗਿਆਮੈਂ ਨਾ ਖਲੋਅ ਸਕਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਨਾ ਤੁਰ ਸਕਦਾ ਸਾਂਭੁੱਖ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਸੀ ਤੇ ਅੰਨ ਦੀ ਬੁਰਕੀ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਲੰਘਦੀ ਸੀਸੁੱਕ ਕੇ ਤੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂਕਈ ਦਿਨ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਏ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਮੈਂ ਏਨਾ ਨਿਢਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਤਾਂ ਬਚ ਕੇ ਆ ਗਏ ਸਾਂ ਪਰ ਇਹ ਪੀਲੀਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਯਰਕਾਣ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਵੇਗਾਮਾਂ ਭਰੇ-ਭਰਾਏ ਘਰ ਨੂੰ ਛਡਣ ਦੇ ਸੱਲ ਵਿਚ ਵੈਣ ਪਾਉਣੋਂ ਨਾ ਹਟਦੀ ਤੇ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਰੱਬਾ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਕਰ”, “ਰੱਬਾ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਕਰਬਾਪੂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡੋਂ ਓਥੇ ਰਹਿ ਗਈ ਕੱਪੜੇ ਸਿਉਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣ ਲਈ ਬਾਰ ਬਾਰ ਆਖਦੀਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਦਿਨ ਸਨ ਜਦ ਕਿਸੇ ਸਿਆਣੇ ਦੇ ਦੱਸ ਪਾਉਣ ਤੇ ਬਾਪੂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵਡੇ ਗੋਨਿਆਣਾ ਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਇਕ ਹਕੀਮ ਨੇ ਮੇਰੀ ਨਬਜ਼ ਟੋਹੀਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਟਡਾ ਕੇ ਵੇਖੀਆਂਮੂੰਹ ਖੁਲ੍ਹਾ ਕੇ ਜੀਭ ਵੀ ਵੇਖੀਹੱਥਾਂ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਵੇਖੇ ਤੇ ਕਾਲਜੇ ਤੇ ਹਥ ਧਰ ਕੇ ਵੀ ਵੇਖਿਆਬਾਪੂ ਨੇ ਹਕੀਮ ਅਗੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨੀਵੇਂ ਹੋ ਕੇ ਤਰਲਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਹਕੀਮ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਇਕੋ ਇਕ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਕਰ ਦਿਓ, ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਇਹਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਬਚਾਅ ਕੇ ਲਿਆਏ ਹਾਂਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰਲਾ ਬਾਪੂ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਓਦੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੰਜਵੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸਾਂ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਫੁੱਟ ਬਾਲ ਖੇਡਦਿਆਂ ਮੇਰੀ ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਬਾਂਹ ਬੰਨ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਬਾਪੂ ਜ਼ਿਲਾ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਚੌਧਰੀ ਵਾਲੇ ਵਿਚ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਕੀਮ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀਬੜੇ ਤਰਲੇ ਨਾਲ ਬਾਂਹ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਮਾਲਿਸ਼ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਪਿਛੋਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀਫਿਰ ਦੱਸ ਪਈ ਤੇ ਹਾਫਜ਼ਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੁਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਭੱਜੀਆਂ ਟੱਟੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਬੰਨ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬੜੀ ਦੂਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਲੋਕ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਇਲਾਜ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨਬਾਪੂ ਮੈਨੂੰ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਨੂੰ ਹਾਫਜ਼ਾਬਾਦ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਟੁੱਟੀਆਂ ਤੇ ਭੱਜੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੁਹਾਰ ਦਾ ਘਰ ਲੱਭਿਆਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਟੁੱਟੇ ਲੱਕ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਰ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀਜਿੰਨੇ ਦਿਨ ਹਕੀਮ ਨਾ ਮਿਲਿਆ, ਓਨੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਹਾਫਜ਼ਾਬਾਦ ਦੇ ਇਕ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਿਚ ਠਹਿਰੇਮੁਸਲਮਾਨ ਲੁਹਾਰ ਨੇ ਮੇਰੀ ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਹਿਲਾ ਕੇ ਵੇਖੀ ਜੋ ਮੁੜਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀਫਿਰ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬਾਂਹ ਤੇ ਪੋਲਾ ਪੋਲਾ ਹਥ ਫੇਰਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਕੂਹਣੀ ਲਾਗਿਓਂ ਦੱਬੀ ਤਾਂ ਪੀੜ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਚੀਕ ਨਿਕਲ ਗਈਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਬਾਂਹ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆਂ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਚੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਮਾਲਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਕਰ ਕੇ ਬਾਂਹ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਬਾਂਹ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇਗੀਉਸ ਨੇ ਸਿੱਟਿਆਂ ਤੇ ਆਈ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਗਰਮ ਤੇਲ ਵਿਚ ਭਿਉਂ ਭਿਉਂ ਕੇ ਬਾਂਹ ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਬਾਂਹ ਕੱਚੀ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਲ ਇਕ ਤੇਲ ਮਾਲਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਆਣ ਲਈ ਕਿਹਾਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕਾਲਾ ਜਿਹਾ ਤੇਲ ਮਲ਼ਦਿਆਂ ਮਲ਼ਦਿਆਂ ਓਸ ਬਾਂਹ ਦਾ ਕੜਾਕਾ ਕਢ ਕੇ ਬਾਂਹ ਸਿੱਧੀ ਕਰ ਦਿਤੀ ਸੀਪੀੜ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੋਈ ਪਰ ਸੁੱਕਦੀ ਜਾਂਦੀ ਬਾਂਹ ਵਿਚ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਫਿਰ ਜਾਨ ਪੈ ਗਈ ਸੀ

-----

ਪੀਲੀਏ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੇ ਮਾਹਰ ਹਕੀਮ ਨੇ ਕੁਝ ਪੁੜੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਕ ਪੁੜੀ ਬਧੋ-ਬਧੀ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟ ਦਿਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਬੱਚੂ ਇਸ ਪੁੜੀ ਦਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਤੇਰਾ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰੇਗਾਬਾਪੂ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਪਏ ਮੰਜਿਆਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾਓਥੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਮਰੀਜ਼ ਪਏ ਸਨਕਰਨੀ ਰੱਬ ਦੀ ਕਿ ਓਸ ਇਕ ਪੁੜੀ ਨੇ ਹੀ ਜਾਦੂ ਵਰਗਾ ਅਸਰ ਕੀਤਾਹਕੀਮ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚੋਂ ਲੋਹ ਤੇ ਪੱਕਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਆਲੂ ਮੂੰਗਰਿਆਂ ਦੀ ਬਣ ਰਹੀ ਸਬਜ਼ੀ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਮੇਰੇ ਨੱਕ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀਮੈਂ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਮੂੰਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈਬਾਪੂ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਹਕੀਮ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤੇ ਹਕੀਮ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਨਾ ਕਿ ਮੇਰੀ ਇਕ ਪੁੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾਉਹਨੇ ਦੋ ਰੋਟੀਆਂ ਉਤੇ ਆਲੂ ਮੂੰਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਪਾ ਕੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਰੋਟੀ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਗਈਅਸੀਂ ਦੋ ਦਿਨ ਓਸ ਹਕੀਮ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਲਾਜ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਉੱਠਣ ਬੈਠਣ ਲਈ ਡਾਹੇ ਮੰਜਿਆਂ ਤੇ ਕੱਢੇਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹਕੀਮ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਬਰਾਨੀ ਚਿੱਭੜਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਚਟਣੀ ਨਾਲ ਇਕ ਰੋਟੀ ਹੋਰ ਖਾ ਲਈ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਬੈਂਗਣਾਂ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਨਾਲਤੀਜੇ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਲੱਗਣ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਨ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤੁਰ ਕੇ ਪਿੰਡ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ

-----

ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਬਠਿੰਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਉਜੜ ਕੇ ਗਏ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਘਰ ਖ਼ਾਲੀ ਪਏ ਸਨਇਕ ਦਿਨ ਬਾਪੂ, ਮੈਂ ਤੇ ਬੂਟਾ ਜਾਲੀ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਬਗੈਰ ਬੜਾ ਬੁਝਿਆ ਬੁਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਬਠਿੰਡੇ ਚਲੇ ਗਏਏਥੇ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਰੀਕੇ ਚੋਂ ਲਗਦਾ ਤਾਇਆ ਰਣਜੋਧ ਸਿੰਘ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੋ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁਤੱਰ ਕੜਾਕਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਕੀ ਪਰਵਾਰ ਸਮੇਤ ਆ ਕੇ ਕਿਲੇ ਲਾਗੇ ਪੈਂਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਟੁੱਟੇ ਜਹੇ ਘਰ ਵਿਚ ਟਿਕ ਗਿਆ ਸੀਤਾਏ ਰਣਜੋਧ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਤਾਏ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਵੇਂ ਪਿੰਡ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੰਧ ਤੇ ਫਿਰ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵੱਲ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਲੈ ਲਈਆਂ ਸਨ ਜਿਥੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਸਸਤੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਪੈਲੀ ਵਧ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀਤਾਏ ਤੋਂ ਈ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਤਾਇਆ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜਿਸ ਨੇ ਢਾਬਾਂ ਸਿੰਘ ਰਾਇਟ ਕੇਸ ਵਿਚ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿਚ ਬਦਲੀ ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟੀ ਸੀ, ਆਪ ਤਾਂ ਘਰ ਵਾਲੀ ਤੇ ਛੋਟੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਵੱਡੀ ਪੰਦਰਾਂ ਸੋਲਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੇ ਖੋਹ ਲਈ ਸੀਜਦੋਂ ਤਾਇਆ ਤਾਈ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਵੇਂ ਪਿੰਡ ਆ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਠਹਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਬੜਾ ਪਿਆਰ ਸੀਕੁੜੀਆਂ ਪੁੱਜ ਕੇ ਸੁਹਣੀਆਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਤਾਇਆ ਆਪ ਵੀ ਬੜਾ ਜਵਾਨ ਤੇ ਸੁਹਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤਾਈ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਅਰੋੜੀ ਜਾਂ ਖਤਰਾਣੀ ਸੀ, ਵੀ ਬਹੁਤ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਸੀਤਾਇਆ ਦੱਸਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਰਹੇ ਸਨਤਾਏ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਮੁੜ ਆਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਵੀ ਦਿਤੀ ਸੀ

******

ਚਲਦਾ


No comments: