ਡਾ: ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਲੇਖ
ਤੀਹ ਅਕਤੂਬਰ ਦੀਆਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਹ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਨਾਮਵਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਡਾ: ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਨਹੀ ਰਹੇ’। ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਜਿਵੇਂ ਹਨੇਰ ਆ ਗਿਆ।ਅਜੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਸਨ। ਮਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਾ ਆਇਆ।ਤੁਰੰਤ ਸਮਰਾਲੇ ਗੌਰੀਆ ਦੇ ਨਿੱਘੇ ਮਿੱਤਰ ਪ੍ਰੋ: ਬਲਦੀਪ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ‘ਹਾਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸੱਚ ਹੈ।ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਗਿਆ ਹੈ।ਕੱਲ੍ਹ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫੇਰ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੀ ਬ੍ਰੇਨ ਹੈਮਰੇਜ ਹੋ ਗਿਆ।ਤੇ ਬੱਸ ਇਹ ਭਾਣਾ ਵਰਤ ਗਿਆ ਹੈ।ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬੇਹੱਦ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।ਥੋੜ੍ਹਾ ਰੁਕ ਕੇ ਫੋਨ ਕਰਨਾ।
-----
ਪਰ ਦਿਲ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਦਾ ਸੀ।ਉਸੇ ਵਕਤ ਪ੍ਰੋ: ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਹਿਰਵੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਲਾਇਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਸਮਰਾਲਾ,ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ।ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਿਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਸਮਰਾਲਾ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।ਪਰ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦੇ ਹੋਏ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਅਪੋਲੋ ਹਸਪਤਾਲ ਲੁਧਿਆਣਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।ਜਿੱਥੇ ਅਜੇ ਇਲਾਜ ਚੱਲ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੀ ਬ੍ਰੇਨ ਹੈੱਮਰੇਜ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੋਮੇ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ।ਬਨਾਉਟੀ ਸਾਹ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪਰ ਬਚਾਅ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਠੰਢਾ ਹੌਕਾ ਭਰਿਆ।
-----
ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਤਰਥੱਲ ਮੱਚਿਆ ਪਿਆ ਸੀ।ਏਧਰ ਰਾਤ ਸੀ,ਨੀਂਦ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਣੀ ਸੀ।ਉਸਦਾ ਹੱਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਘੁੰਮੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ ਗੂੰਜ ਰਹੇ ਸਨ, “ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਮਾਂਗਟ ਸਾਹਿਬ” ਕਹਿੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਹੀ ਹੋਵੇ।ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮਹੀਨਾ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੀ ਬੀਬੀ ਬਚਨੀ ਤੁਰ ਗਈ ਸੀ।ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹਸਨਪੁਰੀ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ, ਕੁਲਵੰਤ ਨੀਲੋਂ, ਸੁਰਜੀਤ ਰਾਮਪੁਰੀ, ਸੁਰਜੀਤ ਖੁਰਸ਼ੀਦੀ ਅਤੇ ਰਾਹੀ ਰਾਮਪੁਰੀ ਤੁਰ ਗਏ ਸਨ।ਏਸੇ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਛੜੇ ਸਨ ਉਹ ਵੀ ਤੇ ਹੁਣ ਗੌਰੀਆ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਕਤਾਰ ਨਾਲ ਜਾ ਰਲ਼ਿਆ ਸੀ।ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਹਨੇਰੀ ਸ਼ੂਕ ਰਹੀ ਸੀ।
-----
ਯਾਦਾਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਮਨ ਮਨ ਦੀ ਪਟੜੀ ਤੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਲੰਘਣ ਲੱਗੀਆਂ।ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਅਜੇ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਸੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰੋ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੈਨੀਪਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ।ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਹੈ, ਸਮਰਾਲੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਬਹੁਤ ਅੱਛੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ।ਕਿਆ ਬਾਤ ਹੈ…।ਉਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨਾ।ਉਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੁਣਿਆ ਸੀ।
-----
ਫੇਰ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੋ: ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਰਿਵੀ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜਨਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਸਮਰਾਲਾ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਤੇ ਲੈ ਗਏ ਤੇ ਉਥੇ ਗੌਰੀਆ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਮਿਲ ਪਏ।ਇਹ ਸਾਡੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੀ।ਫੇਰ ਤਾਂ ਮਿਲਣੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਸਿਲਸਲਾ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।ਭਰਥਲੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਹੋਟਲ ਜਿਸ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਾਰਦਵਾਜ ਸੀ, ਸਾਡੀਆਂ ਮਿਲਣੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੱਡਾ ਹੁੰਦਾ।ਫੇਰ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਰਾਮਪੁਰ, ਦੋਰਾਹਾ, ਨੀਲੋਂ ਪੁਲ, ਲਧਿਆਣਾ, ਮਾਛੀਵਾੜਾ, ਮਲੌਦ, ਜੌੜੇ ਪੁਲ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੇ ਅਕਸਰ ਮੇਲੇ ਹੁੰਦੇ।ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਹੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਅਲੋਚਨਾ ਵਿੱਚ ਖੁੱਭ ਕੇ ਭਾਗ ਲੈਂਦਾ।
-----
ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਦਿਲੀ ਦੋਸਤੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨਿੰਦਰ ਗਿੱਲ ਨੇ ਪਵਾਈ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਿਭੀ।ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਜਾਣ ਸਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸੇ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਦਾ।ਉਹ ਹੀ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦਾ, ਪਰਚੇ ਲਿਖਾਉਂਦਾ, ਭੱਜਿਆ ਨੱਸਿਆ ਫਿਰਦਾ।ਮੇਰੇ ਬਗੈਰ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਦਾ।ਮੇਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉੱਪਰ ਉਸ ਨੇ ਪਰਚੇ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੀਮਤੀ ਸੁਝਾਅ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਰਮਾਇਆ ਸਨ।ਹੁਣ ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੈਂ ਹੁਣ ਵਾਂਝਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ।ਗੌਰੀਆ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਸੰਸਥਾ ਸੀ ਇਹ ਗੱਲ ਤੁਸੀਂ ਸਮਰਾਲੇ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਦੇਖੋ ਜੋ ਅੱਜ ਉਸ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਸੱਖਣੇ ਅਤੇ ਇਕੱਲ਼ੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
-----
ਡਾ: ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਦਾ ਜਨਮ 9 ਜੂਨ 1955 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਗਨੀ ਮਹੰਮਦ ਦੇ ਘਰ ਸਮਰਾਲੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਪਿੰਡ ਪਪੜੌਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।ਏਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸਾਅਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਦਾ ਜਨਮ ਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਮੰਟੋ ਦਾ ਇਹ ਨਾਨਕਾ ਪਿੰਡ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਰਹਿ ਕੇ ਸਮਰਾਲੇ ਉਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਅੱਜ ਕੱਲ ਪੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਦੋਨੋ ਮੀਰ ਮੁਸਲਿਮ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ।ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਬੀਬੀ ਬਚਨੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਅਜੇ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਬੀਬੀ ਬਿਨਾ ਘਰ ਸੁੰਨਾ ਹੋ ਗਿਆ’।ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਏਨੀ ਜਲਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਹੜਾ ਸੁੰਨਾ ਕਰਕੇ ਤੁਰ ਜਾਵੇਗਾ।
-----
ਬੇਹੱਦ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਪੀ: ਐੱਚ: ਡੀ: ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਦਾਵਾਨ ਅਲੋਚਕ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵਜੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਬਣਾਇਆ।ਉਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਮਹਿੰਦੀ ਵਾਲੇ ਹੱਥ’ ਸੀ।ਇਹ ਕਮਾਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਚਾ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਗੋਸ਼ਟੀ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ‘ਜੰਕਸ਼ਨ’ਅਤੇ ‘ਘੋੜ ਸਵਾਰ’ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਵਾਏ।ਉਹ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪਰਚੇ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ।ਬਹੁਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਸਮਰਾਲਾ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਚਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਬਲਕਿ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਧੁਰਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆ ਏਥੇ ਬਹੁਤ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ।
-----
ਪੰਜਾਬ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਨਣ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਉਸਦੇ ਪਿੰਡ ਪਪੜੌਦੀ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ।ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਖਾਉਂਦਾ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ਛੋਂਹਦਾ।ਜਿਸ ਸਾਲ 1990 ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਨੇਡਾ ਆਇਆ ਉਹ ਸਮਰਾਲੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।ਸਿਨਮੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਚਾਹਵਾ ਰੋਡ ਤੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵਾਲੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਮਿਲਦਾ।ਏਥੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਚੌਂਕੀ ਭਰਨ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਸਰੋਦ ਸੁਦੀਪ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਹੀ ਬੈਠੇ ਮਿਲ ਪੈਂਦੇ।ਜਿਸ ਵਕਤ ਮੈਂ ਕਨੇਡਾ ਆਉਣਾ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਬੇਹੱਦ ਉਦਾਸ ਸੀ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ‘ਗੌਰੀਆ ਮੈਂ ਨੀ ਜਾਣਾ ਕਨੇਡਾ ਕਨੂਡਾ’।ਤਾਂ ਉਹ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਵਾਂਗ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਟੈਕਸੀ ‘ਚ ਬਿਠਾ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ, ਮੇਰੇ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਗਿਆ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ , “ਯਾਰ ਮਾਂਗਟ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਹੀ ਆਪਣੀ ਐ ਤੂੰ ਐਵੇਂ ਦਿਲ ਛੱਡੀਂ ਫਿਰਦਾ ਏਂ? ਜਾਣਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣਾ ਹੈ…”
-----
ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹਿਫ਼ਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਸਰੋਦ ਸੁਦੀਪ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ‘ਚ ਮਾਣੀਆਂ।ਜੂਨ 1984 ਦੀ ਉਹ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਕਦੀਂ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੀ ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਰਫਿਊ ਸੀ ਅਸੀਂ ਦੋਸਤ ਸੋਰਦ ਸੁਦੀਪ, ਕੁਲਵੰਤ ਨੀਲੋਂ, ਗੋਰੀਆ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ, ਰਣਜੀਤ ਰਾਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੋਣੀ ਤੇ ਝੂਰਦੇ ਉਸ ਰਾਤ ਮਸਾਂ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਸਾਂ।ਮੇਰੇ ਕਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਤਲੀਆਂ ਤੇ ਉੱਗੇ ਥੋਹਰ’ਉੱਪਰ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਲਧਿਆਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋ ਖ਼ਰਚ ਕਰਕੇ ਗੋਸ਼ਟੀ ਕਰਵਾਈ।ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਜਾਂਦਾ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਜਾਂ ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਪੁਸਤਕ ਤੇ ਗੋਸ਼ਟੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਵਾਉਂਦਾ।ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਛਪਦੀ ਉਸ ਤੇ ਉਹ ਪਰਚਾ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਬੰਦ ਵੀ ਲਿਖਦਾ।ਜਿਵੇਂ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਉਂਗਲ ਫੜ ਕੇ ਕੋਈ ਨਾਲ ਤੋਰਦਾ ਹੈ।
-----
ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੀ: ਐੱਚ: ਡੀ: ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਪਰ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਅਪਣੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ,ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਾਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਸੀ।ਉਹ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ਰਚ ਨਾ ਕਰਨ ਦਿੰਦਾ।ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਦੇ ਕਨੇਡਾ ਤੋਂ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਹੋ ਰਹੇ ਕਿਸੇ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਜਾਂ ਗੋਸ਼ਟੀ ਤੇ ਹੋਏ ਖ਼ਰਚੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦਾ, “ਯਾਰ ਮੇਜਰ ਠੀਕ ਹੈ ਤੂੰ ਕਨੇਡਿਉਂ ਆਇਆਂ ਏਂ ਬੜਾ ਬੰਦਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੋਵੇਂਗਾ।ਪਰ ਯਾਰ ਅਸੀਂ ਕਿਤੇ ਮਰ ਤਾਂ ਨੀ ਗਏ।ਤੂੰ ਬਟੂਏ ਨੂੰ ਹੱਥ ਬਿਲਕੁੱਲ ਨੀ ਲੌਣਾ”ਇਹ ਸੀ ਉਸ ਨਿੱਘੇ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁੱਚਾ ਪਿਆਰ।
-----
ਅਜਿਹਾ ਪਿਆਰ ਉਹ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਰਤਾ ਵਸਾਹ ਨਾ ਕਰਦਾ।ਹਰ ਥਾਂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਵਾਪਿਸ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ।ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬਾਪੂ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਸੀ।ਜਿਸ ਦਿਨ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਉਸ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਗੌਰੀਆ ਨਾਲ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤੜਫਣਾ ਝੱਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਹੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉਸਦਾ ਜੁੱਟ ਪ੍ਰੋ: ਬਲਦੀਪ ਨਾਲ ਸੀ।ਦੋਨੋ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਤੇ ਜਾਂਦੇ।ਪ੍ਰੋ: ਬਲਦੀਪ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਸਮਰਾਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ।ਮੇਰੀ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਗੋਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਮਹਿਫਲ ਲੱਗੀ ਸੀ।ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਲੇਖਕ ਜੁੜੇ ਸਨ ਜਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰੂਪਮਾ ਦੱਤ ਵੀ ਸੀ,ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੀ।ਉਸ ਵਕਤ ਉਹ ਛਾਇਆ ਪਿਆ ਸੀ।
-----
ਜਦੋਂ ਮੈਂ 2004 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਫੇਰੀ ਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਿੱਘਾ ਮਿੱਤਰ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ ਵਿੱਛੜ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।ਫੇਰ ਮਹਿਮਾ ਸਿੰਘ ਕੰਗ ਵੀ ਵਿਛੜ ਗਿਆ।ਤਾਂ ਉਹ ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ਕਹਿੰਦਾ, “ਭਰਾਵਾ! ਏਥੇ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਬੜੇ ਪੈਂਦੇ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਕੀਹਦੀ ਵਾਰੀ ਆ ਜਾਏ।”ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਜੂਨ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਸੀ ਬਹੁਤ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।ਉਹ ਅਕਸਰ ਸਮਰਾਲੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਘਰ ਆ ਜਾਂਦਾ।ਇਸ ਵਾਰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਸੀ।ਉਸ ਦਾ ਬੇਟਾ ਸਲੀਮ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਉਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰ ਹਟਿਆ।ਰੇਡੀਉ ਟੈਲੀਵੀਯਨਾਂ ‘ਚ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤੇ।ਮੁੰਬਈ ਜਾ ਕੇ ਟੋਲਦਾ ਰਿਹਾ।ਪਰ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਨਾ ਮਿਲਿਆ।
-----
ਉਸ ਨੇ ਥਾਣਿਆਂ ‘ਚ ਜਾ ਤਰਲੇ ਕੀਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸਦੀ ਬਾਂਹ ਨਾ ਫੜੀ।ਉਹ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਉੱਪਰੋਂ ਸਾਬਤ ਤੇ ਹੱਸਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਂਉਦਾ ਪਰ ਵਿੱਚੋਂ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਤੇ ਘੋਰ ਉਦਾਸ।ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ, “ਯਾਰ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤ ਦੀ ਕੋਈ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਹੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਤਾਂ ਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਹੈ ਨਹੀਂ”, ਕਦੇ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਯਾਰ “ਮਾਂਗਟ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਦਮਾ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਲਵਾਂਗਾ ਪਰ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲੱਗੀ ਰੋ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।” ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਅਸਮਾਨ ਖਾ ਗਿਆ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਨਿਗਲ਼ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀ ਚੱਲਿਆ।ਤੇ ਏਸੇ ਉਦਾਸੀ ਰੋਗ ਨੇ ਡਾ: ਗੌਰੀਆ ਨੂੰ ਏਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋ ਖੋਹ ਲਿਆ।ਅਜੇ ਕਿਤੇ ਉਹਦੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ….?
-----
ਏਹੋ ਗੱਲ ਬੈਠਾ ਮੈਂ ਹੁਣ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ।29 ਜੂਨ 2009 ਨੂੰ ਸਮਰਾਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਇਕੱਠੇ ਸਾਂ।ਇਹ ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਆਖ਼ਰੀ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਸੀ।ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਦਾਸੀ ਰੋਗ ਵਿੱਚ ਨਿਘਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਉਹ ਵਾਰ ਵਾਰ ਉਸੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬੇਵਸੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਾ।ਸ਼ਾਇਦ ਏਸੇ ਡੀਪਰੈੱਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਦੋਨੋਂ ਸਾਥ ਛੱਡ ਗਏ।ਤੇ ਉਹ ਹੈ ਤੋਂ ਸੀ ਹੋ ਗਿਆ।
-----
ਗੋਰੀਆ ਨੂੰ ਸਪੁਰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਅੱਠ ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ਵੀ ਨਿਭਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ।ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਲੀਮ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ।ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੋ ਬੇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਕੇ-ਹਯਾਤ ਬੀਬੀ ਮਨਜ਼ੂਰਾਂ ਉਸਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨਗੇ।ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤਕ ਜਗਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰੀਕ ਹੈ।ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਿੰਦਾ-ਦਿਲ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਭੁਲਾਏ ਜਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਣਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿੜਿਆ ਰਹੇਗਾ।ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਡਾ: ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਯਾਦ ਰੱਖੇਗਾ।ਤੇ ਮੇਰਾ ਵੀ ਡਾ: ਗੌਰੀਆ ਨੂੰ ਸਲਾਮ………………..।
No comments:
Post a Comment