ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ - ਕਿਸ਼ਤ - 14
ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕਿਸ਼ਤ – 13 ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।
ਗਵਾਂਢੀ ਚਾਨਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਤੇ ਧੀ ਲਈ ਕੱਪੜੇ ਸਿਉਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਲਿਆ ਦਿਤੀ ਤੇ ਮਹਿਕ ਨੇ ਏਧਰੋਂ ਓਧਰੋਂ ਕਟਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸਿੱਖ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਸੀਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਜਿੱਥੇ ਸੂਟ ਤੇ ਘਗਰੇ ਸਿਵਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤੀਵੀਆਂ ਦਾ ਆਣਾ ਜਾਣਾ ਸ਼ਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਓਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਅਮਦਨ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਲਾਟ ਹੋਈ ਬਰਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਘਰ ਹੁਣ ਮਹਿਤਾ ਛੱਡ ਕੇ ਅਗਲੀਆਂ ਅਲਾਟ ਹੋਈਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਆਂਢਣਾਂ-ਗਵਾਂਢਣਾਂ ਆ ਕੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾ ਜਾਓ। ਵਾਹਵਾ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਦਿਲ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਘਰ ਅਲਾਟ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਤੇ ਦੇ ਗੇੜੇ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ ਸਨ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉੱਠਦਿਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਛੇਤੀ ਘਰ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਤੱਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤੀ।
-----
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਲੇ ਪਿੰਡ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਇਹ ਪਿੰਡ ਛੱਡਣ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ ਐਨਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡ, ਘਰ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਛੱਡਣੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਵਾਲਾ ਘਰ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪੱਕੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਹੋਣ ਤੇ ਚੰਗੇ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਕਰ ਕੇ ਛੱਡਣੀਆਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਨਾ ਤਾਂ ਹੁਣ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਪਿੰਡ ਛਡਣ ਦਾ ਕੋਈ ਜਰਵਾਣਾ ਸ਼ਾਹੀ ਹੁਕਮ ਸੀ। ਏਨਾ ਫ਼ਰਕ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਇਸ ਪਿੰਡ ਜਿਥੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਚਲਿਆ ਸੀ, ਦਿਲ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲੱਗਿਆਂ ਕਾਲਜੇ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੌਲ ਪੈਂਦੇ ਸਨ। ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਕਲਚਰ ਮੈਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੀ ਤੇ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਕੇ ਜਵਾਨੀ ਦੀਆਂ ਦਹਿਲੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਮਲਵੈਣਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਅੱਗ ਬਾਲ਼ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਮਹਿਕ ਨੇ ਵੱਲ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਬਾਕੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ਹਾਣ ਨੂੰ ਹਾਣ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਸੇਕ ਵਿਚੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ “ਪੀਲਾ ਗੁਲਾਬ” ਵਿਚ ਮਹਿਕ ਪਾਤਰ ਦਾ ਨਾਂ “ਮੁਕਤੀ” ਰੱਖ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਨੇਰੀਆਂ ਤੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿਚ ਘਿਰੇ ਇਸ ਬਰਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝ ਗਿਆ ਸੀ।
-----
ਹੁਣ ਮੈਂ ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਰਿਜ਼ਲਟ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਭਾਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਪਾਸ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਖਵਰੇ ਪਾਸ ਹੋ ਈ ਜਾਵਾਂ, ਇਹ ਕੁੱਤੇ ਝਾਕ ਜ਼ਰੂਰ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਗ਼ਰੀਬੀ ਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਗੋਡੇ ਗੋਡੇ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਕੰਧਾੜਿਉਂ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰੀ ਸੀ ਪਰ ਜਿਸ ਹਾਲੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨੀਂ ਕੱਪੜੀਂ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਆਏ ਸਾਂ, ਉਹ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲ ਗਏ ਸਨ। ਬਾਪੂ ਫਿਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਵੀਂ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਆਮਦਨ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਵਲਾਇਤ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਭੇਜੇਗਾ ਤੇ ਫਿਰ ਜਦ ਮੈਂ ਵਲਾਇਤ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਆਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲੱਗਾਂਗਾ ਤੇ ਬਾਪੂ ਦਾ ਸੁਫਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬਾਕੀ ਪਈ ਸੀ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ 15 ਸਾਲ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਨੇ ਹਾਲੇ ਦਸਵੀਂ ਵੀ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ, ਨੌਕਰੀ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਸੀ।
-----
ਇਕ ਵਾਰ ਬੱਚਾ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੰਡੇ ਮੈਂ ਫੌਜੀ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹੇ ਪੂਨੇ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਵੇਖੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਮੇਰੇ ਹਾਣ ਦੀ ਸੀ। ਏਨਾ ਕੁ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਫਰੀਦਕੋਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਨਤੀਜਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਮੈਂ ਘਰੋਂ ਫਰੀਦਕੋਟ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਮਹਿਲ ਲੰਘ ਕੇ ਜਿਉਂ ਪੈਦਲ ਸਾਰਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਟੱਪ ਗਿਆ ਤੇ ਕੋਟ ਕਪੂਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਬੱਚਾ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਨਾ ਲਭਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਡਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਹੀ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਕਾਲਜ ਵੀ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਰੀਝ ਫਿਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਉੱਠ ਖਲੋਤੀ। ਤੁਰ ਫਿਰ ਕੇ ਤੇ ਕੋਟ ਕਪੂਰੇ ਤੋਂ ਗੱਡੀ ਫੜ ਕੇ ਮੈਂ ਫਿਰ ਬਠਿੰਡੇ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਲੇ ਲਾਗੇ ਪੈਂਦੇ ਇਕ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਿਚ ਰਾਤ ਕੱਟੀ। ਓਥੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਗੁਲਸ਼ਨ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੋ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਕਿ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪਰਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਸੁਣ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਤੇ ਲਾਗੇ ਇਕ ਚਾਹ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਚਾਹ ਬਣਵਾ ਕੇ ਪਿਆਈ। ਮੇਰਾ ਹੌਸਲਾ ਵਧਾਇਆ ਕਿ ਲਿਖਾਰੀ ਬਣਨਾ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਲਿਖਣ ਦਾ ਬੜਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਪਰ ਉਹਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਜੇ ਕਿਤੇ ਛਪੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹਨੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਕਿ ਘਟੋ ਘੱਟ ਇਕ ਬੰਦਾ ਜੀਹਦਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਨਾਂ ਸੀ, ਮੇਰਾ ਵਾਕਿਫ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬਠਿੰਡਿਓਂ ਤੁਰ ਕੇ ਮੈਂ ਮਹਿਤੇ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਮੇਰੇ ਨਤੀਜੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਾਲੇ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
-----
ਗਰਮੀਆਂ ਸ਼ਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ ਪਰ ਮੈਂ ਵਿਹਲਾ ਸਾਂ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਮੱਝ ਤੇ ਗਊ ਨੂੰ ਇਕ ਕੱਸੀ ਕੰਢੇ ਚਾਰਨ ਲਈ ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਬਾਪੂ ਨਾਲ ਲਾਗੇ ਦੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਓਸ ਪਿੰਡੋਂ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਕੁੱਤੀ ਸਾਡੀ ਖੋਤੀ ਮਗਰ ਲੱਗ ਗਈ। ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਅਸੀਂ ਚੈਰੀ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਇਹ ਬਹੁਤਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪਸੂ ਚਾਰਣ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ। ਖਾਲ ਦੇ ਬੰਨਿਆਂ ਤੇ ਉੱਗੇ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਤਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਮਗਰ ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਦੌੜਦੀ। ਤਿੱਤਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਉਡਾਰੀ ਤੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਉਹ ਤਿੱਤਰ ਦਬੋਚ ਲੈਂਦੀ ਤੇ ਹੰਭੇ ਹੋਏ ਤਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਥੱਲੇ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਤਿੱਤਰ ਲੰਮੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਕੱਸੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਚੈਰੀ ਤੋਂ ਕੱਸੀ ਪਾਰ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਉਹ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਉਂਦੀ। ਕੱਸੀ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਝੰਗੀਆਂ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਮੋਰ ਪੈਲਾਂ ਪੌਂਦੇ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕਢਦੇ ਦਿਸ ਪੈਂਦੇ। ਹਰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਵੀ ਤੁਰੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਦਿਸਦੀਆਂ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਰੋਜ਼ ਵੀ ਦਿਸ ਪੈਂਦੇ। ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਕਿ ਮੋਰਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੀ ਰਹਾਂ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਡਿੱਗੇ ਖੰਭ ਇਕਠੇ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਪੱਖੀਆਂ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਝੋਲੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਖੰਭ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਕੇ ਲੈ ਆਂਦੇ ਤੇ ਚੋਰੀ ਮਹਿਕ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿਤੇ। ਖੰਭ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਖੰਭ ਉਹਦੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪੋਲਾ ਜਿਹਾ ਫੇਰਿਆ ਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਗੋਰੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਤੇ ਲੂੰ ਕੰਡੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲਈ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੇ ਖੜਕਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭੱਜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਚੱਲ ਰਹੀ ਇਸ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਮੁਹਬਤ ਵਿਚ ਅਜੇ ਤਕ ਅਸੀਂ ਜ਼ੁਬਾਨ ਸਾਂਝੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ।
-----
ਬਾਪੂ ਨਵੀਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੁੱਦੜਡੰਢੀ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ। ਓਥੋਂ ਚੌਲ ਤੇ ਮਿਰਚਾਂ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਦਸਦਾ ਕਿ 42 ਏਕੜ ਮਿਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ 22 ਏਕੜਾਂ ਨੂੰ ਛਿਮਾਹੀ ਨਹਿਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਢੋਲ ਝਵੱਕਲੀ, ਗਾਧੀ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਟਿਕ ਟਿਕ ਕਰਨ ਟਿੰਡਾਂ ਵਾਲਾ ਇਕ ਖੂਹ ਵੀ ਅਲਾਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਹੈ ਤੇ ਘੜੇ ਭਰ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਖੋਪੇ ਦੇ ਕੇ ਤੇ ਗਾਧੀ ਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਬਲਦ ਹਿਕੀ ਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਖੂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਟਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੋਹੇ ਪਾੜਛੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਓਥੋਂ ਅੱਗੇ ਡੂੰਘੇ ਕੱਚੇ ਚੁਬੱਚੇ ਵਿਚ। ਓਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਖਾਲ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਪੈਲੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਨਹਾਉਣ ਦਾ ਸਵਾਦ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਸੜਕੜਾ ਤੇ ਕਾਨੇ ਉੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਦਾਭਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਾਕੀ ਦੀ ਨੂੰ ਨਹਿਰੀ ਤੇ ਚਾਹੀ। ਦੱਭ ਦੇ ਕੰਡੇ ਬੜੇ ਤਿੱਖੇ ਹਨ ਤੇ ਪੈਰ ਦੇ ਮਾਸ ਵਿਚ ਹੀ ਭੁਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬੜੀ ਪੀੜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਪੋਹਲੀ ਵੀ ਉੱਗੀ ਹੋਈ ਆ ਤੇ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਕੱਲਰ ਵਾਲੀ ਵੀ ਹੈ। ਫ਼ਸਲ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਲਾਟ ਹੋਈ ਜ਼ਮੀਨ “ਬੇਰੀਆਂ ਵਾਲਾ ਖੂਹ” ਕਰ ਕੇ ਵੱਜਦੀ ਹੈ। ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਬੇਰੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇ ਬਹਾ ਬੇਰ ਬੜੇ ਮਿਠੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਗੁਦੜਢੰਡੀ ਵਿਚ ਕਨਾਲ ਥਾਂ ਦੇ ਆਹਾਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾਸੇ ਬਣਿਆ ਕਾਨਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਛੱਪਰ ਤੇ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕੱਚਾ ਕੋਠਾ ਵੀ ਅਲਾਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੂਰ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਖੂਹ ਤੇ ਈ ਰਖਣੀ ਆ ਜਿਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਇਕ ਕੱਚਾ ਕੋਠਾ ਹੈ। ਪਸੂਆਂ ਲਈ ਤੇ ਆਏ ਗਏ ਲਈ ਰਾਏ ਸਿੱਖ ਕਾਨਿਆਂ ਤੇ ਸਰਕੜੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਝੁੱਗੀਆਂ ਪਾ ਦੇਣਗੇ। ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੱਕਾ ਕੋਠਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਅਤੇ ਲਾਗੇ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਪਿੰਡ ਨਵਾਬ ਮਮਦੋਟ ਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਚੋਂ ਉਜੜ ਕੇ ਆਏ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ ਰਾਏ ਸਿੱਖ ਮੁਜ਼ਾਰੇ ਵਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ ਮੋਨੇ ਪਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਏ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਖ਼ਾਲੀ ਪਈਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਲੇ ਤਕ ਅਲਾਟੀ ਨਹੀਂ ਆਏ ਤੇ ਕਾਨਾ ਏਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੱਥ ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੇ ਬੰਦਾ ਕਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਲੁਕ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੱਭ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਕਾਨਿਆਂ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਸਹੇ, ਸੂਰ, ਸੱਪ, ਗਿੱਦੜ ਤੇ ਤਿੱਤਰ ਆਮ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਧਾਈਂ (ਚੌਲ), ਕਪਾਹ, ਮਿਰਚਾਂ, ਕਮਾਦ, ਕਣਕ ਤੇ ਚਰ੍ਹੀ ਨੂੰ ਬੜੀ ਝੱਲਦੀ ਹੈ। ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ।
-----
ਨਵੀਂ ਜ਼ਮੀਨ ਬਾਰੇ ਬਾਪੂ ਤੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਕਲਪਤ ਨਕਸ਼ਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਡੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਰਾਏ ਸਿੱਖ ਮੁਜ਼ਾਰੇ ਵਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਆਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨੇ ਸਾਰੇ ਮੁਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਕਬਜ਼ਾ ਦੇ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਏ ਸਿੱਖ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਬੜੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਹਨ ਅਤੇ ਬਰਛਿਆਂ ਨਾਲ ਸੂਰ ਮਾਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਬੜਾ ਔਖਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਰਾਏ ਸਿੱਖ ਸੂਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਾਹੀ ਲਾ ਕੇ ਸਹੇ ਅਤੇ ਤਿੱਤਰ ਫੜਨ ਤੇ ਛੱਪੜਾਂ ਅਤੇ ਡੁੰਬਾਂ ਚੋਂ ਮਛੀ ਫੜਨ ਦੇ ਵੀ ਬੜੇ ਕਾਰੀਗਰ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਮੁੰਡੇ ਵੀ ਮਾਲ ਚਾਰਨ ਗਏ ਘੋੜੇ ਦੀ ਪੂਛ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਫਾਹੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਤਿੱਤਰ ਫੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰੂੜੀ ਮਾਰਕਾ ਦੇਸੀ ਦਾਰੂ ਵੀ ਬੜੀ ਕੱਢਦੇ ਤੇ ਪੀਂਦੇ ਹਨ। ਆਪਸ ਵਿਚ ਲੜਦੇ ਭਿੜਦੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੀ ਬੇਟ ਵਿਚ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਤਕ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੀ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਵੱਲ ਪੈਂਦੀ ਵੱਖੀ ਵਿਚ ਇਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਸੇ ਹੋਏ ਹਨ।
-----
ਇਕ ਦਿਨ ਹਾਕੂ ਰਾ (ਇਕ ਮੋਨਾ ਰਾਏ ਸਿੱਖ) ਲੱਭਦਾ ਲਭਾਉਂਦਾ, ਪੁੱਛਦਾ ਪੁਛਾਉਂਦਾ ਮਹਿਤੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਹਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਤੇ ਬੋਲੀ ਬੜੀ ਵੱਖਰੀ ਸੀ ਤੇ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਜਾਂਗਲੀ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਗੱਲ ਵਿਚ “ਮੁੜ ਚਾ ਲੰਬਰਦਾਰਾ” ਜ਼ਰੂਰ ਕਹਿੰਦਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹਦੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਲੰਬਰਦਾਰ ਤੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੜਦਾਰਨੀ ਕਹਿ ਕੇ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਇਆ। ਮੈਨੂੰ ਕਾਕਾ ਜੀ ਜਾਂ ਛੋਟਾ ਸਰਦਾਰ ਕਹਿ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੀ ਪੈਰੀਂ ਹਥ ਲਾਇਆ। ਉਹ ਚੌਲ ਤੇ ਆਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬਾਪੂ ਤੋਂ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਹੁੰਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣ ਆਇਆ ਸੀ। ਬਾਪੂ ਜ਼ਮੀਨ ਉਹਦੇ ਦੂਜੇ ਭਰਾ ਕਾਲੂ ਰਾ ਨੂੰ ਦੇ ਆਇਆ ਸੀ ਪਰ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਆਪੋ ਵਿਚ ਬਣਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਕੂ ਰਾ ਕਈ ਦਿਨ ਮਹਿਤੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮਾਲ ਡੰਗਰ ਨੂੰ ਪਠੇ ਆਦਿ ਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮੱਝ ਦੀ ਧਾਰ ਵੀ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮੱਝ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਪਸੂ ਉਹਦੇ ਅੱਗੇ ਲਾ ਦਿਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੋਰ ਕੇ ਉਹ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰੋਂ 20 ਮੀਲ ਅੱਗੇ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਗੁਦੜਢੰਡੀ ਲੈ ਗਿਆ। ਹਾਕੂ ਰਾਅ ਇਕ ਗਧੀ ਵੀ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ ਕਿਓਂਕਿ ਓਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਗੱਡਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਵਾਹੀ ਵਿਚ ਪੱਠੇ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਮੰਡੀ ਫਸਲ ਲਿਜਾਣ ਤੇ ਦਾਣੇ ਪਿਸਾਣ ਲਈ ਖੋਤੀ ਬੜੀ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੇ ਪੰਡ ਚੁੱਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਓਦੋਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਟਰੈਕਟਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਏ।
-----
ਨਤੀਜਾ ਨਿੱਕਲਿਆ ਤੇ ਸਾਰੀ ਕਲਾਸ ਫੇਲ੍ਹ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਫੇਲ੍ਹ ਸਾਂ। ਮਾਂ ਗਾਲ਼ਾਂ ਕੱਢ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਬਾਪੂ ਨੇ ਕੁਝ ਨਾ ਕਿਹਾ ਤੇ ਹੌਸਲਾ ਕਰ ਕੇ ਦੋਬਾਰਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਓਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹੀ ਪੜ੍ਹਣ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿਤਾ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਢੱਠੇ ਮਨ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਦੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਕਈ ਵਾਰ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਮੰਜੀ ਡਾਹ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਜਾਂ ਲੇਟ ਜਾਂਦਾ। ਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਅਮਰਨਾਥ ਸਿੰਗਲਾ ਵੀ ਫੇਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਓਸ ਨੇ ਵੀ ਦੋਬਾਰਾ ਐਸ ਡੀ ਸਕੂਲ ਬਠਿੰਡੇ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਏਨੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਬਹੁਤੀਆਂ ਪਿਕਚਰਾਂ ਵੇਖਣ ਤੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਨ ਕਾਰਨ ਮੇਰਾ ਮਨ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਉਚਾਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਮਹਿਕ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਮੇਰੇ ਆਲੇ ਦਵਾਲੇ ਖਿੱਲਰ ਗਈ ਸੀ। ਮਹਿਕ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦੋਬਾਰਾ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਦਿਨ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਮੰਜੇ ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਥੰਮੀ ਨਾਲ ਢੋ ਲਾਈ ਬੈਠਾ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਆਈ, ਮੈਨੂੰ ਉਦਾਸ ਵੇਖਿਆ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਅੰਦਰ ਗਈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਬਸਤੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮੇਰੇ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਮੇਰੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਬੜਾ ਸਦਮਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਅੱਗੇ ਉਹ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਨਾ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨੀਵੀਂ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ ਸਗੋਂ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਸਾਂ।
-----
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਦੋਬਾਰਾ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਘਰੋਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੇ ਮਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਕੇ ਤੇ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਪਲੋਸ ਕੇ ਮੁੜ ਗਈ ਤਾਂ ਉਹ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਆਈ ਤੇ ਇਕ ਝੋਲਾ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਾ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਮੁੜ ਗਈ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਤਣੀਆਂ ਵਾਲੇ ਝੋਲੇ ਵਿਚ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਇਕ ਪੀਪੀ ਤੇ ਰੰਗ ਬਰੰਗੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਵਾਲਾ ਹੱਥ ਦਾ ਕੱਢਿਆ ਇਕ ਰੁਮਾਲ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਬਾਗ਼ ਚੋਂ ਉਡਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਤੇ ਲਾਲ ਚੁੰਝ ਵਾਲਾ ਤੋਤਾ ਕੱਢਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਚਿੜੀਆਂ ਅਤੇ ਤੋਤੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸੁਪਨੇ ਸਮੋਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਕੱਢੇ ਹੋਏ ਬੂਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਰੁਮਾਲ ਤੇ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਪੀਪੀ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਉਲਾਂਭੇ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਸਨ।
*********
ਚਲਦਾ
No comments:
Post a Comment