ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ....

ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ

ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ 'ਚ ਆਈਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਰਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

Sunday, February 28, 2010

ਬਲਜੀਤ ਬਾਸੀ - ਸਾਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਡੀਂ ਰਚਿਆ - ਵਿਅੰਗ

ਸਾਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਡੀਂ ਰਚਿਆ

ਵਿਅੰਗ

ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮਨੁੱਖ ਜਦ ਬਾਂਦਰ ਜਾਤੀ ਵਾਲੀ ਪੂਛ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਹੋ ਤੁਰਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਜੰਗਲ ਛੱਡਕੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਣ ਲੱਗਾਇਸ ਬਿਖੜੇ ਮਾਰਗ ਚਲਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਗ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਹ ਸਾਗ ਸਾਡਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਜਗਤ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਲਣ ਵਾਲਾ ਰਿੱਧਾ-ਪੱਕਾ ਸਾਗ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਖਾਣਯੋਗ ਹਰੇ ਕਚੂਰ ਪੱਤੇ ਹੀ ਸਨਖੋਜ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਗ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਾਕ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸਾਗ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਕੇਬੰਦ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਚਿਕਨ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ੂਬ ਰਗੜਾ ਫੇਰਦੇ ਹਨਪੰਜਾਬੀ ਠੋਕ ਵਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਾਗ ਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਐਲਾਨਦੇ ਹਨ ਤੇ ਚੌੜੇ ਹੋ ਕੇ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਗ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਖਾਧ-ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵਾਚਿਆਂ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਸਮੁੱਚੇ ਧਰਤ-ਗੋਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮ ਲਉ, ਵੰਨ ਸਵੰਨੇ ਉਪਲਬਧ ਖਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਗ ਜਿਹਾ ਅਦਭੁੱਤ ਆਹਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾਸਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਨਸ-ਨਸ ਵਿੱਚ ਵੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈਇਸ ਦੇ ਵਿਗੋਚੇ ਤੋਂ ਉਤਪਨ ਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਵੀ ਨੇ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੈ:

ਜਾਊਂ ਕਹਾਂ ਕਿ ਦੂਰ ਤੱਕ

ਮਿਲਤਾ ਨਹੀਂ ਸਰੋਂ ਦਾ ਸਾਗ

ਸਾਗ ......ਸਾਗ......ਸਾਗ....

-----

ਦੇਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਾਡੇ ਇਸ ਨਿਮਾਣੇ ਭੋਜਨ ਨੇ ਏਨਾ ਉੱਚਾ ਮਰਾਤਬਾ ਪਾਇਆ ਹੈ? ਇਹ ਜਾਨਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਸੰਕਲਪ ਸਾਗ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਣਾ ਹੋਵੇਗਾ: ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਹਰੇ ਪੱਠਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਗ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਨਵ ਜਾਤੀ ਦੇ ਖਾਣਯੋਗ ਪਕਵਾਨ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਪਰੰਪਰਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕੁ ਚੀਰਨੀਆਂ ਯਾਨੀ ਟੋਕਰਾ ਭਰ ਸਰੋਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਗੰਦਲਾਂ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਫਿਰ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਤੇ ਗੋਹਟਿਆਂ ਦੀ ਰੇਣ ਲਾ ਕੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਕ ਪਹਿਰ ਤਕ ਮੱਠੀ ਅੱਗ ਦੇ ਤਾਅ ਤੇ ਰੱਖਕੇ ਖ਼ੁਬ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਦਰਅਸਲ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਖਾਰਜ ਹੋ ਜਾਣ ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਇਸ ਨੂੰ ਮੱਕੀ ਦਾ ਅੱਲਣ ਪਾਉਣ, ਘੋਟਣ ਤੇ ਸਲਿੱਜਣ ਜਿਹੀਆਂ ਦੀਰਘ ਤੇ ਪੇਚੀਦਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਅਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਲੰਘਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈਇਸ ਸਮੁੱਚੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਤੱਤ-ਵਿਸਰਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤਮ ਉਦੇਸ਼ ਇਸ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਲੁੜੀਂਦੇ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਕਰਕੇ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਭਸਮ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈਪਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਸਰੋਂ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ, ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਤੇ ਰਾਏ ਸਰੋਂ ਦੇ ਕੁਸੈਲੇਪਣ ਨੂੰ ਮੁੱਢੋਂ ਸੁੱਢੋਂ ਮਾਰਨ ਲਈ ਸਾਗ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੀਸ਼ਮ ਕਿਰਿਆ ਕਰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਾਉਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈਅਖ਼ਤਿਆਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਥੂ, ਪਾਲਕ, ਪੱਤ ਗੋਭੀ, ਚਲਾਈ, ਤਾਂਦਲਾ, ਮੇਥੀ, ਡੱਡਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਆਦਿ ਵੀ ਪਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਸਾਰਨ ਵਜੋਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਰੌਕਲੀ, ਕੌਲਰਡ ਗਰੀਨ, ਸ਼ਲਗਮ ਦੇ ਪੱਤੇ, ਪੱਤਗੋਭੀ, ਰੁਪੀਨੀ, ਕੇਅਲ, ਲੈਟੱਸ ਆਦਿ ਮਿਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਗ ਦਾ ਸੁਆਦ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਫ਼ਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਕਵਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਣਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਿਆਜ਼, ਲਸਣ, ਅਦਰਕ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਟਮਾਟਰਾਂ ਦੇ ਤੜਕੇ ਲਾਉਣ ਨੂੰ ਮਹੱਤਤਾ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਬੇਹੇ ਸਾਗ ਨੂੰ, ਪਰ ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਆਣਪ ਇਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਗ ਜਿੰਨਾ ਬੇਹਾ ਓਨਾ ਸੁਆਦੀਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਤੜਕਾ ਲਾਉਣ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਟੇ ਹੋਏ ਹਨ : ਮੂਲਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਤੜਕਾ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਤੜਕਾ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ

-----

ਪਹਿਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਤੀ ਨਾਲ ਚੀਰੇ ਸਾਗ ਨੂੰ ਤੌੜੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕੇ ਭੜੋਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਥੀਆਂ ਦੇ ਮੱਠੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਰਿੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀਤੌੜੀ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਤੇੜਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਗ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹਮਕ ਇਸਦੇ ਜ਼ਾਇਕੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਵਾਸ਼ਨਾ ਨਾਲ ਸਮਰਿਧ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਖ਼ਸ ਲਟਬੌਰਾ ਹੋਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀਅੱਜ ਪਰੈਸ਼ਰ ਕੁੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਦੇ ਸਾਗ ਵਿਚੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਇਹ ਭਿੰਨੀ ਭਿੰਨੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈਪੁਰਾਣੇ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਤੌੜੀ ਦਾ ਹੇਰਵਾ ਉਂਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕ ਘੋਰ ਦੁਖਾਂਤ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਗਲਿੱਜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ

-----

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਮੱਕੀ ਦਾ ਆਲਣ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਗ ਦਾ ਇਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਕੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਾਂ ਕਣਕ-ਖਾਣੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ ਕਿ ਇਸਦੀ ਰੋਟੀ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਣਕ ਵਾਂਗ ਨਾਂ ਤਾਂ ਵੇਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਜੁੜਦੀ ਸੀਸੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਕੇ ਤੇ ਪਕਾ ਕੇ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾਬੱਸ ਏਥੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਗ ਰਿੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਕਰੀਦ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਤੇ ਦਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੋ ਗਈਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੀ ਰਸੋਈ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਚੀਰਨ, ਆਲਣ, ਘੋਟਣ ਤੇ ਸਲਿੱਜਣ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਰਖਾਣਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਘੋਟਣੀ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਉਪਕਰਣ ਈਜਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਠੰਡੇ ਤੱਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਮੱਕੀ ਦੀ ਰੋਟੀ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇਆਖਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪਿਆ ਤੇ ਉਹ ਚਾਪੜ ਵਰਗੀ ਮੋਟੀ ਠੁੱਲ੍ਹੀ ਰੋਟੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏਹੁਣ ਮੱਕੀ ਦੇ ਆਲਣ ਵਾਲੇ ਸਾਗ ਨਾਲ ਮੱਕੀ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਧੀ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈ ਤੇ ਇਹ ਇਕ ਪੱਕਾ ਤੇ ਅਟੁੱਟ ਮੇਲ ਬਣ ਗਿਆ

-----

ਇਸ ਤਰਾਂ ਜਟਿਲ ਫਾਰਮੂਲੇ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਸਾਗ ਦੇ ਸਭੇ ਗੁਣ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਤੇ ਨਾਸ਼ ਹੋਈ ਪੌਸ਼ਟਿਕਤਾ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮੱਖਣ ਦੇ ਪੇੜੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀਫਿਰ ਲੱਸੀ ਦੇ ਛੰਨੇ ਨਾਲ ਇਕ ਐਸਾ ਲਾਸਾਨੀ ਪਰੋਸਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ, ਮਿਹਨਤ, ਸਿਰੜ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਦੇ ਗੁਣ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨਸਥੂਲ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਭਰਪੂਰ ਇਸ ਭੋਜਨ ਨੇ ਉਦਰਕ ਪੂਰਤੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸੂਖ਼ਮ ਨਸ਼ਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਘੂਕੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਬਾਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਘੂਕੀ ਨੇ ਪਾਈ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੀ ਭੈੜੀ ਲਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮਿਹਦੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਅਰਾਮ ਮਿਲਿਆ; ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਮੱਖਣ ਦਾ ਪੇੜਾ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲਓ ਤੇ ਪਚਿਆ ਪਚਾਇਆ ਸਾਗ ਅੱਗੇ ਆਂਦਰਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਠੇਲ ਦਿਓਸਾਗ ਦੇ ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟ ਵਿਚੋਂ ਪਰਾਈ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਹੁਸਨ ਤੇ ਨਖ਼ਰੇ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਨਿਕਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਹ ਕੁਲੱਕੜ ਤੇ ਬੇਰਸੀਆ ਇਨਸਾਨ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ; ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸਾਗ ਤੋੜਨ ਆਈ ਕਿਸੇ ਨਾਰ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਕਹਿ ਉਠਦਾ ਹੈ:

ਕਿਹੜੀ ਏਂ ਤੂੰ ਸਾਗ ਤੋੜਦੀ

ਹੱਥ ਸੋਚ ਕੇ ਗੰਦਲ ਨੂੰ ਪਾਈਂ...

-----

ਜਦ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਲਿਆ ਤਾਂ ਘਰ ਅੰਦਰ ਵੜਨ ਲੱਗਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਫਰੰਟ ਤੇ ਬਾਥੂ ਦੇ ਜਾੜੇ ਉੱਗੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿਤੇਮੇਰੀ ਜਨਾਨੀ ਦੀਆਂ ਤਾਂ ਵੜਾਛਾਂ ਖਿੜ ਗਈਆਂ, ਮਾਨੋ ਪੰਜਾਬ ਸਾਡੇ ਮੂਹਰੇ ਵਿਛਿਆ ਪਿਆ ਸੀਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਮੇਰੀ ਤ੍ਰੀਮਤ ਦਾ 50% ਦਿਲ ਇਸ ਬਾਥੂ ਕਰਕੇ ਜਿੱਤ ਲਿਆਉਸਨੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿਚ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਪਿਛੋਂ ਜਦ ਇਹ ਬਾਥੂ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਸਾਗ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰੇਗੀਫਿਰ ਕੀ ਸੀ, ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤ੍ਰੌਂਕ ਨਾਲ ਬਾਥੂ ਨੇ ਤਾਂ ਛਾਲਾਂ ਚੁੱਕ ਲਈਆਂ ਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਬੰਦਿਆ ਵਾਂਗ ਮੱਲ ਕੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਲਹਿਰ ਬਹਿਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਇਕ ਲਿਖਤੀ ਨੋਟਿਸ ਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਗਵਾਰਾ ਨਾ ਸਮਝਿਆਤੀਜੇ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਜਦ ਮੈਂ ਕੰਮ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਕਚੂਚ ਹੋਇਆ ਮੇਨਟੇਨੈਂਸ ਦਾ ਆਦਮੀ ਇਸ ਬਾਥੂ ਦੀ ਬੰਬੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਵੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਕੌੜ ਕੌੜ ਝਾਕ ਰਿਹਾ ਸੀਬਾਥੂ ਦੇ ਘਾਣ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਢ ਰਹੇ ਬੰਦੇ ਦੀਆਂ ਕਹਿਰਵਾਨ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਔਖਾ ਹੋਇਆ ਮੈਂ ਫਟਾ ਫਟ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜਿਆਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਕੋਲੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਪੁਰਜ਼ਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾਇਸ ਨੂੰ ਕੰਬਦੇ ਹੋਏ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗਾ ,"ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੇ ਘਰ ਅੱਗਿਓਂ ਨਦੀਨ ਪੁੱਟ ਕੇ ਫੁੱਲ ਨਹੀਂ ਉਗਾਏਤੁਹਾਨੂੰ 50 ਡਾਲਰ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਅੱਗੇ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਦਖ਼ਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਵਾਂਗੇ।" ਅਜੇ ਅਮਰੀਕੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦਾ ਪੇਚੈੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਥਿਆਇਆ, ਮੈਂ ਪੰਜਾਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਤਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਕੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ

-----

ਗੱਲ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਸਾਗ ਤੇ ਮੱਕੀ ਦੇ ਬੇਜੋੜ ਮੇਲ ਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਉੱਘੜਵੇਂ ਨਕਸ਼ ਹੋਣ ਦੀਐਪਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨਅਖੇ ਜੀ ਮੱਕੀ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜੱਦੀ ਫ਼ਸਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਏਧਰ ਦਰਾਮਦ ਹੋਈ ਨੂੰ ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਵਧ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆਜੇ ਮੱਕੀ ਹੀ ਸਾਡੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਦੇ ਆਲਣ ਬਿਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਗ ਕਾਹਦਾਇਹ ਤਾਂ ਫਿਰ ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਭੁਰਜੀ ਹੋਈ, ਜਮਨਾ ਪਾਰਲੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਖਾਜਾਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਕਾਲਜਾ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਸੰਬੰਧੀ ਕੋਈ ਮੁਹਾਵਰਾ ਲੱਭਾਂ ਪਰ ਵਿਅਰਥਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਣਕ, ਛੋਲੇ, ਬਾਜਰਾ, ਚੌਲਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈਮੈਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਈਕੋਸ਼ ਦੇਖੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਮੱਕੀ ਸ਼ਬਦ ਸਾਡਾ ਨਹੀਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਦੁੜਾਈ ਮੱਕੀ ਸ਼ਬਦ ਇਕ ਵਾਰੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਸਾਗ ਦੋ ਵਾਰੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:

ਕਉਣੁ ਮਾਸੁ ਕਉਣੁ ਸਾਗੁ ਕਹਾਵੈ ਕਿਸੁ ਮਹਿ ਪਾਪ ਸਮਾਣੇ

ਪਰ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤੁਕ ਤੋਂ ਸਾਗ ਦੇ ਇਕ ਘਟੀਆ ਭੁਰਜੀਨੁਮਾ ਚੀਜ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ:

ਖੀਰ ਸਮਾਨਿ ਸਾਗੁ ਮੈ ਪਾਇਆ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਰੈਨਿ ਬਿਹਾਨੀ

ਅਰਥਾਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦਿਆਂ ਮੈਂ ਬੇਸੁਆਦੇ ਸਾਗ ਨੂੰ ਵੀ ਖੀਰ ਸਮਝ ਕੇ ਖਾ ਲਿਆ

-----

ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੱਕੀ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਈ ਗਈ ਤੇ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀਅਨ ਨੌਆਬਾਦਕਾਰ ਜਦ ਏਥੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹ ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਚ ਲੈ ਕੇ ਗਏਇਸ ਤਰਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਇਸ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਢੇਰ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਮੱਕੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੀਇਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੱਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਧੀ ਤੇ ਜੇ ਮੱਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਧੀ ਤਾਂ ਮੱਕੀ ਦੇ ਆਲਣ ਵਾਲਾ ਸਾਗ ਕਿਧਰੋਂ ਖਾਣਾ ਸੀਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਲਿਕ ਭਾਗੋ ਦੇ ਛੱਤੀ ਪਦਾਰਥ ਠੁਕਰਾ ਕੇ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਦੀ ਕੋਧਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਜ਼ਰੂਰ ਖਾਧੀ ਹੋਣੀ ਹੈ ਤੇ ਕੋਧਰਾ ਮੱਕੀ ਨਹੀਂ ਇਕ ਘਟੀਆ ਕਿਸਮ ਦਾ ਬਾਜਰਾ ਹੈ

-----

ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਚੀਜ਼ ਸਮਝੀ ਬੈਠੇ ਹਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਚਰਮ ਬਿੰਦੂਜਦ ਮੱਕੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਨਵੇਂ ਅੰਨ ਵਾਸਤੇ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸੀਅਸੀਂ ਚਰੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸ਼ਬਦ ਜਵਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਕੰਮ ਸਾਰਿਆਦੁਆਬੇ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਜਵਾਰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਪਰ ਮੱਕੀ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਕ ਅੰਨ ਦਾ ਇਨਕਲਾਬ ਆ ਗਿਆਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਾੜ੍ਹੀ ਸੌਣੀ ਦੋ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਤੇ ਸਾਡੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਢੇਰ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆਪਰ ਬਖੁਟਰੀ ਮੱਕੀ ਕਿਹੜੇ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬੇ ਆਈ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਵੇਲੇ ਚਲੀ ਵੀ ਗਈਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਅਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਅਜੇ ਰੀਝਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀਆਂ ਪਰ ਇਹ ਦਗ਼ਾ ਦੇ ਗਈਮੇਰੇ ਦੇਖਦੇ ਦੇਖਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਕਦੀ ਫਸਲ ਝੋਨਾ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੱਕੀ ਦਾ ਮੱਕੂ ਬੱਝ ਗਿਆਇਹ ਹਾਲ ਹੈ ਸਾਡੇ ਕੌਮੀ ਖਾਣੇ ਦਾਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕੁਝ ਧਰਵਾਸਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਏਥੇ ਮੱਕੀ ਬਥੇਰੀ ਹੈ ਪਰ ਏਥੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪਨੀਰੀ ਸਾਗ ਤੋਂ ਇਵੇਂ ਭਜਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਧੁਣਖੀ ਤੋਂ ਕਾਂਇਸ ਪਨੀਰੀ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਾਗ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸਾਗ ਨੂੰ ਗਰਾਜ ਵਿੱਚ ਧਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਜੁਆਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਾਗ ਰਿਝਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦੇਂਦੇ ਤੇ ਦੁਆਲੇ ਚਾਦਰ ਲਪੇਟ ਲੈਂਦੇ ਹਨਮੇਰੀ ਗੱਲ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲਓ : ਸਾਗ ਖਾਓ ਪਰ ਗੋਰਾ-ਜਗਤ ਤੋਂ ਲੁਕਾ ਕੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਵਾੜ ਕੇਚਾਂਭਲੇ ਹੋਏ ਕਦੇ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਬੌਸ ਨੂੰ ਸਾਗ ਦਾ ਸੁਆਦ ਨਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫਾਇਰ ਹੋਣ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈਜੇ ਕਿਤੇ ਬੌਸ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਫਾਇਰਿੰਗ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ!

----

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਾਗ ਦਾ ਪੋਲ ਖੁੱਲ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਇਸ ਤੋਂ ਟਲਣ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਯਾਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚ ਚੁੱਕਾ ਹੈਜੇ ਸਾਗ ਵੀ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ? ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ਸਰੀ ਤੱਕ ਤੇ ਡੈਨਮਾਰਕ ਤੋ ਕੀਨੀਆ ਤੱਕ ਸਾਗ ਦੀ ਗੰਧ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਉਪ-ਵੰਨਗੀਆਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ

----

1997 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਮੇਰਾ ਭਾਰਤ ਛੱਡਕੇ ਬਾਹਰ ਘੁੰਮਣ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਬਣਿਆਮੇਰੇ ਨਾਨਕੇ ਸਮਝੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਚਾਰੇ ਮਾਮੇ ਤੇ ਅੱਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋੜਮੇਮੇਰੇ ਮਾਮੇ ਦੀ ਏਧਰ ਜੰਮੀ ਪਲੀ ਇਕ ਲੜਕੀ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈਉਹੋ ਮੈਨੂੰ ਹੀਥਰੋ ਏਅਰ ਪੋਰਟ ਤੋਂ ਲੈਣ ਆਈਘਰ ਜਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਰੋਟੀ ਦਾ ਵੇਲਾਥੋੜ੍ਹਿ ਬੀਅਰ ਛਕਣ ਪਿਛੋਂ ਖਾਣਾ ਲੱਗ ਗਿਆ: ਮੱਕੀ ਦੀਆ ਰੋਟੀਆਂ ਤੇ ਸਾਗ ਦਾ ਡੌਂਗਾ; ਉਪਰ ਪੀਲੇ ਮੱਖਣ ਦੀ ਗੁੱਲ ਜਿੱਡੀ ਟਿੱਕੀ ਪੰਘਰ ਰਹੀ ਸੀਲਾਗੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਪਲੇਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਚਾਰ ਤੇ ਬੇਹਾ ਨਿੱਕ-ਸੁਕ ਪਿਆ ਸੀਭੈਣ ਕਹਿੰਦੀ ਅੱਜ ਤੁਹਾਡੇ ਆਉਣ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸਾਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈਮੈਂ ਹੇਠ ਉਤਾ ਝਾਕਾਂ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਸਾਗ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੀਫ਼ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਪਾਏ ਹੋਣਗੇਪਰ ਸਾਗ ਤਾਂ ਸਾਗ ਹੈ ਚਾਹੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ, ਚਾਹੇ ਲੰਡਨ ਦਾ, ਚਾਹੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦਾਚੂਲੀ ਕੁ ਬੀਅਰ ਤੇ ਪਲੇਟਾ-ਭਰ ਸਾਗ ਨਾਲ ਖੂਬ ਢਿੱਡ ਤੂੜ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਮੰਜੇ ਤੇ ਡਿਗਦੇ ਸਾਰ ਘੂਕੀ ਸਿਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀਭੈਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਪੁੱਛੇ ਪਰ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਸੂਰ, ਗਾਈਆਂ ਤੇ ਭੇਡਾਂ ਟਪੂਸੀਆਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨਸਵੇਰੇ ਬਰੇਕਫਾਸਟ ਦਾ ਟਾਈਮ ਹੋਇਆ, ਭੈਣ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਬਰੇਕਫਾਸਟ ਚ ਕੀ ਲਓਗੇ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਖਾਓਗੇ। "ਜਦੋਂ ਸਾਗ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ।" ਉਹ ਬੋਲੀ। "ਅੱਛਾ" ਮੈਂ ਕਿਹਾ, "ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਨ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਅੰਨ ਜਲ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਲ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।" । ਭੈਣ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਈ, "ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ, ਆਪਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।" ਤੇ ਜੋ ਹੋਣਾ ਸੀ ਹੋਇਆ

-----

ਅਜੇ ਇਕ ਡੰਗ ਹੋਰ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਏਥੋਂ ਦੋ ਸੌ ਮੀਲ ਦੂਰ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੌਟਿੰਘਮ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਸੀਦੁਪਹਿਰਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੰਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਚਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਚਟਖਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਭੈਣ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, "ਤੁੜਕੇ ਹੋਏ ਸਾਗ ਦੀ ਨਹੀਂ ਰੀਸ, ਅਜੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹਰੀਆਂ ਮਿਰਚਾਂ ਪਾਉਣੀਆਂ ਭੁੱਲ ਗਈ।" ਸਾਗੋ-ਸਾਗ ਹੋਇਆ ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨੌਟਿੰਘਮ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਖੜ੍ਹੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਲਿਆਅਸੀਂ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਪਹੁੰਚ ਗਏਜਾਂਦਿਆਂ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਮੋਟੀ ਮਾਮੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮੋਟੀ ਉਸਦੀ ਨੂੰਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੋਲ-ਮਥੋਲਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨਉਹ ਦੋ ਜਣੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਅੱਠ ਨੌਂ ਜਣੀਆਂ ਲੱਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨਬਿੜਕ ਸੁਣਕੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਅਹੁਲੀਆਂਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ, ਟੌਪ ਤੇ ਜੀਨਾਂ ਤੇ ਸਾਗ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਪਏ ਹੋਏ ਸਨ। "ਲੈ ਨੀ ਲੈ, ਭਾਣਜਾ ਆ ਗਿਆ, ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਤੇਰੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਗ ਘੋਟ ਰੱਖਾਂ, ਪਰ ਇਹ ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ ਹੁਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਆਈਚੱਲ ਕੋਈ ਨੀ, ਤੂੰ ਕਿਹੜਾ ਓਪਰਾ।" ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਅਜੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮਾਮੀਆਂ ਹੋਰ ਭੁਗਤਾਉਣੀਆਂ ਹਨ, ਦਿਮਾਗ ਚ ਕਿਆਸੇ ਸਮੋਕਡ ਬੇਕਨ, ਭੁੰਨੇ ਸਟੇਕ, ਸੋਸੇਜ, ਯੌਰਕਸ਼ਾਇਰ ਪੁਡਿੰਗ, ਲੈਟਸ ਤੇ ਮੇਅਨੇਜ਼ ਆਦਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਨਸੀਬ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਨਹੀਂ

*******

Friday, February 26, 2010

ਮੁਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੱਗ - ਹੋਲੀ ਬਨਾਮ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ - ਲੇਖ

ਸਾਹਿਤਕ ਨਾਮ: ਮੁਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੱਗ

ਜਨਮ: ਮਾਰਚ, 1931 ਬਰਮਾ

ਅਜੋਕਾ ਨਿਵਾਸ: ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆਂ, ਯੂ.ਐੱਸ.ਏ.

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ: ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ: ਅਸੀਂ ਵੀ ਕੁਝ ਹਾਂ, ਲੜਕੇ ਤੁਮ ਕੌਨ, ਹਰ ਸਵੇਰੇ ਹਰ ਸਵੇਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।

-----

ਦੋਸਤੋ! ਘੱਗ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਯੂਬਾ ਸਿਟੀ ਦੇ ਫਾਊਂਡਰ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ (1980), ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਫਾਊਂਡਰ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ (1993) ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਿਲ ਹੈ। ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕ ਬੇਹੱਦ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ ਭੇਜ ਕੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਘੱਗ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮਦੀਦ ਆਖਦਿਆਂ, ਇਹ ਲੇਖ ਆਰਸੀ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਮੈਂ ਖ਼ਿਮਾ ਦੀ ਜਾਚਕ ਹਾਂ ਕਿ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਕਰਕੇ, ਘੱਗ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਬਹੁਤ ਦੇਰੀ ਨਾਲ਼ ਲੱਗ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

ਅਦਬ ਸਹਿਤ

ਤਨਦੀਪ ਤਮੰਨਾ

************

ਹੋਲੀ ਬਨਾਮ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ

ਲੇਖ

ਮਾਘ ਦੀ ਸੰਗਰਾਂਦ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ ਮਕਰ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਨਾਰਦਰਨ ਹੈਮੇਸਫੀਰ ( ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਤਰੀ ਹਿੱਸਾ ) ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਘੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈਇਸ ਮਿੰਨੇ ਮਿੰਨੇ ਨਿੱਘ ਨਾਲ ਸਿਆਲ ਭਰ ਵਿਚ ਰੁੱਖੇ ਰੁੱਖੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਵੇਲ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਝਲਕ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਲਗਦੀ ਹੈਧਰਤੀ ਵਿਚ ਦੱਬਿਆ ਬੀਜ ਉੱਸਲਵਟੇ ਲੈਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਦੇਖਦਿਆਂ ਧਰਤੀ ਮਖਮਲੀ ਚਾਦਰ ਓੜ੍ਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਰੰਗ ਬਰੰਗੇ ਫੁੱਲ ਇਕ ਅਦਭੁਤ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨਹਾਈਬਰਨੇਸ਼ਨ ( ਸਿਆਲ ਭਰ ਸੁੱਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ) ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਰਿੱਛ, ਗਲੈਹਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੀੜੇ ਪਤੰਗੇ ਵੀ ਜਾਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਬਸ ਹਰ ਪਾਸੇ ਰੌਣਕ ਹੀ ਰੋਣਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈਹਰ ਪਾਸੇ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਬਸੰਤੀ ਫੁਲਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਮੌਸਮ ਹੋਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਪਰਦਰਸ਼ਨੀ ਕਰਦਾ ਜਦ ਭਰ ਜੋਬਨ ਤੇ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਢੱਕ ਪਲਾਹ ਜਾਂ ਫਲਾਹ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੇਸੂ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਲਾਲ ਅਤੇ ਪੀਲੀ ਭਾ ਮਾਰਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਇਦਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣਹੋਲੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਵੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਬਲਣਾ ਹੈ ਸ਼ਾਇਦ ਕੇਸੂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਸ ਮੌਸਮੀ ਮੇਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ਹੋਲੀ ਪੈ ਗਿਆ ਹੋਵੇਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰੁੱਤਾਂ ਨਾਲ ਸਿਰਜੇ ਮੇਲਿਆਂ ਨਾਲ ਜਦ ਕੁਝ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਹੋ ਨਿਬੜਦੇ ਹਨਇਹ ਸਾਂਝੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਖੇੜਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਜਦ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਇਕ ਧਰਮ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਬਣ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਸ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਵੀ ਖੋਰਾ ਲਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈਦਰੱਖਤ ਮੌਲਣ ਤੋਂ ਲੇ ਕੇ ਪੂਰੇ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਤਕ ਇਹ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੋਈ ਚਾਲੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾ ਹੋਲੀ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਚਰਨਸੀਮਾ ਤੇ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

-----

ਸਾਡੇ ਪੂਰਬਲੇ ਵੀ ਜੰਗਲੀ ਰਾਜ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਸਨਕੋਮਲ-ਕੋਮਲ ਪੱਤੀਆਂ ਲੱਦੇ ਟਾਹਣਾਂ ਉਤੇ ਕਲੋਲ ਕਰਦੇ ਪੰਛੀ ਜਦ ਆਪਣੀ ਚਰਪ ਚਰਪ ਚੀਂ ਚੀਂ ਨਾਲ ਰਾਗ ਛੇੜਦੇ ਤਾਂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਹਾ ਹਾ ਹੀ ਹੀ ਹੂ ਹੂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸੁਰਾਂ ਵਾਲੇਆਰਕੈਸਟਰੇ ਦਾ ਹਿਸਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਟਪੂਸੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਤਕ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਂਗ ਉਛਲਦਾ ਕੁੱਦਦਾ ਸਰਕਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ

-----

ਪਰ ਵੇਲ-ਬੂਟਿਆਂ ਵਰਗਾ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੇ ਚੋਟਾਂ ਕਰਦੀਆਂਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਿਤੋਂ ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹਥਿਆ ਗਈਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ਤੇ ਲਾਈ ਤਾਂ ਉਹ ਡੱਬ-ਖੜੱਬਾ ਦਿਸਣ ਲੱਗਾਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇਕ ਰਾਜ਼ ਲੱਭ ਲਿਆ ਸੀਉਹ ਝੱਟ ਪੱਟ ਕੁਝ ਮਿੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਪਾਸ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਵੀ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀਡੱਬ-ਖੜੱਬੇ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਤਾਂ ਸੱਤ ਆਸਮਾਨ ਛੂਹਣ ਲਗੀਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੇਲ ਬੂਟਿਆਂ ਵਰਗੇ ਬਣ ਕੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਇਕ ਮਿਕ ਹੋਣ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਜੁ ਲੱਭ ਲਿਆ ਸੀਯੂ. ਪੀ. ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਹਾੜੀ ਨੌਕਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਮਿਟੀ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਤੱਕਿਆਪੁੱਛਣ ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੇ ਹਮਾਰੇ ਬੜ੍ਹਊ ਇਸੀ ਤਰਹ ਮਨਾਤੇ ਥੇਦਰੱਖਤ ਮੌਲਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰੇ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਤੱਕ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨਘੋੜੇ ਚੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਇਕ ਦਿਨ ਹੀ ਰੰਗ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਮੇਲਾ ਮਨਾ ਲਿਆ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਮਾਰਚ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤਕ ਹੋਲੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ

-----

ਨਾ ਸਮਾ ਰੁਕਿਆ ਤੇ ਨਾ ਮਨੁੱਖਬਦਲਦੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਸੂਝ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸੁੱਕੇ ਫੁਲਾਂ ਨੂੰ ਪੀਸ ਕੇ ਰੰਗ ਬਣਾ ਲਏਉਹ ਕੁਝ ਕਲਾਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਡੱਬ-ਖੜੱਬਾ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਵੇਲ-ਬੂਟੇ ਛਾਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਏ ਜੰਗਲ ਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚ ਅਜ ਵੀ ਇਹ ਰਿਵਾਜ਼ ਹੈਜੰਗਲ ਅਤੇ ਗੁਫਾਵਾਂ ਚੋਂ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਜਦ ਉਸਨੇ ਨਗਰ ਵਸਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ ਤਾਂ ਆਰਥਿਕ ਨਾ-ਬਰਾਬਰਤਾ ਨੇ ਵੀ ਆ ਡੇਰੇ ਲਾਏਉੱਪਰੋਂ ਵਰਣ ਵੰਡ ਦੀ ਮਾਰ ਪਈ ਤਾਂ ਹੋਲੀ ਦਾ ਰੰਗ ਢੰਗ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਗਿਆਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਵਰਗ ਚੰਗਾ ਚੋਸਾ ਪਕਵਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੇ ਰੰਗ ਸੁੱਟਦਾ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗ ਭੰਗ ਦੀ ਸਰਦਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਗੜੁੱਚ ਹੋ ਕੇ ਗਾਲੀ ਗਲੋਚ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੇ ਨਾਲੀਆਂ ਦਾ ਗੰਦ ਸੁੱਟਦਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਤਕ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈਉੱਚ ਜ਼ਾਤੀ ਦੇ ਬਰਾਹਮਣ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰਤਾ ਜਾਂ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਂਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਆਖ ਦਿਤਾਹੋਲੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਜੁੜਨ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈਇਸੇ ਲਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀਰ ਹੋਲੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡਦੇ ਮੱਲੋ-ਜ਼ੋਰੀ ਰੰਗ ਪਾਉਣ ਤੇ ਫਸਾਦ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਲੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ

-----

ਸ਼ਿਵ ਤੇ ਕਾਮਦੇਵ

ਤਾਰਕਾ ਨਾਂ ਦੀ ਰਾਖਸ਼ਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਂਣ ਲਈ ਦੇਵਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਪਾਸ ਗਏਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤਾਰਕਾ ਦਾ ਵੱਧ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੰਤਾਨ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈਇਕ ਅੜਚਣ ਸੀਸ਼ਿਵ ਜੀ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਮਾਧੀ ਇਸਥਤ ਸਨਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਨਾ ਪਾਰਵਤੀ ਨਾਲ ਵਿਵਾਹ ਅਤੇ ਨਾ ਸੰਤਾਨਆਖਰ ਇੰਦਰ ਦੇਵ ਨੇ ਕਾਮਦੇਵ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਭੰਗ ਕਰਵਾ ਲਈਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੋਏ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤੀਸਰੀ ਅੱਖ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਕਾਮਦੇਵ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰ ਦਿਤਾਕਾਮਦੇਵ ਦੀ ਪਤਨੀ ਰਤੀ ਦੇ ਰੋਣ ਕਰਲਾਉ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਕਾਮਦੇਵ ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਤੇ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਕਾਮਦੇਵ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਤਾਂ ਕਾਮ ਵਾਸਨਾ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਸਰੀਰਕ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇਪਿਆਰ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਮਾਰਚ ਜਦ ਚਰਿੰਦ, ਪਰਿੰਦੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਣ-ਤ੍ਰਿਣ ਵਿਚ ਕਾਮ ਦਾ ਹੀ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਾਧੂ ਟੋਲੇ ਕਾਮ ਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਮਦੇਵ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਸਾੜ ਕੇ ਹੋਲੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨਕਾਮ ਦੇਵ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਤਾਂ ਜਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਾਮ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤਾਂ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਅਵਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ

-----

ਹੋਲਿਕਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ

ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੇ ਜਦ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਹਰਨਾਕਸ਼ਪ ਨੂੰ ਰੱਬ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਹਰਨਾਕਸ਼ਪ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਧਮਕਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਜਦ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਉਂਤਾਂ ਬਣੀਆਂ ਤਾਂ ਹਰਨਾਕਸ਼ਪ ਦੀ ਭੈਣ ਹੋਲਿਕਾ ਨੇ ਵੀ ਭਰਾ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿਤਾਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲਿਕਾ ਪਾਸ ਸ਼ਿਵ ਵਲੋਂ ਵਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਚਾਦਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਪਰ ਲਿਆਂ ਅੱਗ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੀਉਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਅੱਜ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਪਾਸ ਹਨਹੋਲਿਕਾ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਈਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲੇ ਨਾਲ ਉਹ ਚਾਦਰ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਤੇ ਆ ਗਈਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਬਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਲਿਕਾ ਜਲ ਗਈਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਾਣਾ-ਫ਼ੱਕਾ ਵੀ ਲਿਆ ਕੇ ਅੱਗ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਪਾਪਣ ਹੋਲਿਕਾ ਬਚ ਨਾ ਸਕੇਅੱਜ ਵੀ ਹੋਲੀ ਵਾਲੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੱਡ-ਅਕਾਰੀ ਧੂਣਾ ਤਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਲੋਕੀਂ ਕੱਕਰੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਉਸ ਧੂਣੇ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ਉਸ ਦੁਆਲੇ ਨੱਚਦੇ ਹਨ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤਿਰਚੌਲੀ, ਨਾਰੀਅਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੇਵੇ ਅੱਗ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨਹੋਲੀ ਦੀ ਧੂਣੀ ਅਤੇ ਯੱਗ ਦੋਰਾਨ ਹਵਨ ਤੇ ਸਮਗਰੀ ਪਾ ਕੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਰਿਝਾਉਣਾ ਇਹ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਹੈਬਾਈਬਲ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਅਗਨ-ਭੇਟਾ ਵਜੋਂ ਹੈ ।

( ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਅੱਗ ਰਾਹੀਂ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋ ਮਹਿਕ ਉਠਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਲਾਰਡ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਬੇ-ਲਗਾਮ ਤਾਕਤ ਵੱਡੇ ਛੋਟੇ ਹਰਨਾਕਸ਼ਪ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈਮਿਥਹਾਸਕ ਹਰਨਾਕਸ਼ਪ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤਾਂ ਇਕ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਹਰਨਾਕਸ਼ਪ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਵਖ਼ਤ ਪਾਈ ਬੈਠੇ ਹਨਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਹੋਲਕਾ ਵੀ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲ ਰਹੇ ਹਨਇਹ ਤਾਂਡਵ ਨਾਚ ਹਰ ਸਮੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। )

-----

ਰਾਖਸ਼ਸ ਪੂਤਨਾ

ਇਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਗਾਥਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਕੰਸ ਵਲੋਂ ਭੇਜੀ ਗਈ ਪੂਤਨਾਂ ਨਾਂ ਦੀ ਔਰਤ ( ਰਾਖਸ਼ਸ਼ ) ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੁਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਲਾ ਕੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਦੁੱਧੀ ਤੇ ਦੰਦੀ ਵੱਢ ਦਿਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਜ਼ਹਿਰ ਪੂਤਨਾ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਰਲ਼ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਮਰ ਗਈਨੇਕੀ ਦੀ ਬਦੀ ਤੇ ਜਿੱਤ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਈਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਮਹਾਂ ਪਾਪ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਰੂਪ ਭਾਵ ਲੜਕਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਜਾਇਦਾਦ ਲਈ ਕੋਈ ਜ਼ਾਤੀ ਕਿੜ ਕਾਰਨ ਹੀ ਕਦੇ ਕਦੇ ਮਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੰਮਦੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੈਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਉਮੱਤ ਨੂੰ ਜੰਮਦੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਮਾਰਨ ਦੇ ਪਾਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਸੀਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੋ ਕਿਊਂ ਮੰਦਾ ਆਖੀਏ ਬਾਹਾਂ ਉਲਾਰ-ਉਲਾਰ ਕੇ ਹੋਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅੱਜ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹਨਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਹੀ ਪੂਤਨਾ ਦਾ ਰੋਲ ਨਿਭਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨਕਿਸੇ ਧਾਰਮਕ ਆਗੂ, ਕਿਸੇ ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੇ ਇਸ ਅਤਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਠੱਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ

-----

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲੀਲਾ

ਨੰਦ ਗਾਓਂ, ਬਰਸਾਨਾ, ਬਰਿੰਦਾਬਨ ਅਤੇ ਬਰਾਜ ਦੀ ਹੋਲੀ ਮੌਜ-ਮੇਲੇ ਦੀ ਹੋਲੀ ਹੈਰਾਧੇ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੋ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨਾਲ ਇਨੇ ਇੱਕ-ਮਿੱਕ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬੀਤ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਹਨਾ ਨੂੰ ਕੱਲਿਆਂ ਕੱਲਿਆਂ ਕੀਤਿਆਂ ਦੋਵੇਂ ਅਧੂਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਰਾਧਾ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਲੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਵੀ ਕਦੇ ਚੀਂ ਚੀਂ ਕਰਨੋ ਜਾਂ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਰੁਕੀਆਂ ਹਨਉਹ ਬੋਲ ਕਸਦੀਆਂ ਕਾਲੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨਾਲ ਖਲੋਤੀ ਰਾਧਾ ਗੋਰੀ, ਲੱਗੇ ਅਨਜੋੜ ਜਿਹਾ , ਇਹ ਫਬਦੀ ਰਤਾ ਵੀ ਨਾਂ ਜੋੜੀ, ਲੱਗੇ ਅਨਜੋੜ ਜਿਹਾ ਅੱਜ ਵੀ ਕੁਝ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਲੋਕ ਬੋਲੀ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੈ ਕਾਲਾ ਭੂੰਡ ਨਾ ਸਹੇੜੀਂ ਮੇਰੇ ਬਾਬਲਾ ਘਰ ਦਾ ਮਾਲ ਡਰੂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਆਪ ਤਾਂ ਗੋਰਾ ਨਹੀ ਸੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਪਰ ਉਸਨੇ ਰਾਧਾ ਦੇ ਚੇਹਰੇ ਤੇ ਗੂਹੜਾ ਰੰਗ ਮਲ਼ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਰਗੀ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰੀਸੇ ਉਸਦੇ ਜੋੜੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਦਲੇਰੀ ਕਰਕੇ ਗੋਪੀਆਂ ਨਾਲ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਛੇੜ-ਛਾੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਅੱਜ ਵੀ ਹੋਲੀ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁੰਡਾ ਬਿਰਤੀ ਦੇ ਕਾਕੇ ਜਦ ਰਾਹ ਜਾਂਦੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਰੰਗ ਲਾ ਕੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ਹੋਲੀ ਹੈਤਾਂ ਕੁੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਦਿੱਲੀ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ

------

ਮੁੱਢ ਕਦੀਮਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਆਪਣੇ ਉਦਾਲੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਉਸਾਰ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਆਈ ਹੈਕੋਈ ਉਸ ਹਦੂਦ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰੇ ਉਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਖਰ ਗੋਪੀਆਂ ਵੀ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਲਾਮਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂਹੱਥੋ ਪਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਇਸ ਹੱਥੋ ਪਾਈ ਦੌਰਾਨ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ ਕਾਬੂ ਆ ਗਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਨਾਨਾ ਕੱਪੜੇ ਪਵਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਾ ਕੇ ਗਲ਼ੀ ਗਲ਼ੀ ਨਚਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨਸੂਰ ਦਾਸ ਅਤੇ ਨੰਦ ਦਾਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਵੇਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਤੇ ਗਲ਼ੀ ਗਲ਼ੀ ਨੱਚਣਾ ਪਿਆ ਸੀਇਸ ਨੂੰ ਲੀਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ੋਤਮ ਦੀ ਲੀਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਹੋਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਬਿਰਜ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਜਦ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਓ-ਭਗਤ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨਅੱਜ ਦਾ ਇਹ ਰਿਵਾਜ਼ ਉਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੁੜੀਆਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਹੀ ਇਕ ਝਲਕ ਹੈਹੋਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨੰਦ ਗਾਓਂ ( ਜਿਥੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਲ਼ਿਆ) ਦੇ ਲੋਕੀਂ ਬਰਸਨਾ ( ਜਿਥੇ ਰਾਧਾ ਪਲ਼ੀ) ਵਿਚ ਬਣੇ ਰਾਧਾ ਮੰਦਰ ਤੇ ਝੰਡਾ ਝੁਲਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨਸ਼ਾਇਦ ਚੁੰਨੀ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵੀ ਉਸੇ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੋਵੇ

------

ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ

ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਗਵਾਹ ਹਨ ਕਿ ਕੁਝ ਇਕ ਦਾ ਪਿੰਜਰਾ ਸੋਨੇ ਦਾ ਅਤੇ ਬਹੁਜਨ ਦਾ ਪਿੰਜਰਾ ਲੋਹੇ ਦਾ ਸੀਸਨ ਦੋਵੇਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਹੀਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾਅ ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ਵਾਲਾ ਆਪਣੀ ਅਣਖ ਆਨ ਵੇਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀਲੋਹੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ਵਾਲਾ ਵਰਣ ਵੰਡ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ, ਦੋਹਰੀ ਮਾਰ ਝੱਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਸੀਸਾਹਸ-ਹੀਣ ਹੋਏ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਉਸਾਰੂ ਸੇਧ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਧਰਮ ਦੇ ਚੋਲੇ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਠਗਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੀ ਐਸੀ ਘੁੱਟੀ ਪਲਾਈ ਕਿ ਉਹ ਹੋਸ਼ੋ-ਹਵਾਸ ਗੁਆ ਬੈਠਾਜਨਸਧਾਰਨ ਉਸਾਰੂ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਭੰਗ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਗੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਧੂਮ- ਧੜਕ ਮਚਾਉਣ ਵਿਚ, ਕਾਮਦੇਵ ਦੀ ਚਿਖ਼ਾ ਜਾਲਣ ਵਿਚ, ਨੇਕੀ ਦੀ ਬਦੀਤੇ ਜਿੱਤ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ, ਧੂਣੀਆਂ ਤੇ ਤਰਚੌਲੀ ਪਾ ਕੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਜਾਂ ਫੇਰ ਰਾਸ ਲੀਲਾ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਗੁਆ ਰਿਹਾ ਸੀਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਅਸੀਂ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਾਂਗੇ ਉਸ ਮਰਦ ਅਗੰਮੜੇ ਦਾ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਰਹੀ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਹੀ ਮੋੜ ਦਿਤਾ

-----

ਮਾਰਚ 30,1699 ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੋਹ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀ ਰਮਣੀਕ ਪਹਾੜੀ ਤੇ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਚਲਾਏ ਹੋਏ ਬਰਾਬਰਤਾ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਆਖਰੀ ਅਧਿਆਏ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਕਰਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਆਪ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜੋਅ ਕੇ ਬਾਕੀਆਂ ਵਾਂਗ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਤੋਂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਜਣ ਉਪਰੰਤ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆਜਿਸ ਨਾਲ ਇਕ ਕੌਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਣ ਲਗਾਸੂਝ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਜਿਸਮਾਨੀ ਤਵਾਜ਼ਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰਖਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੰਨ 1700 ਦੀ ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿਤਾਸਮਝੋ ਮੌਲਦੀ ਰੁੱਤੇ ਕੋਹ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀ ਰਮਣੀਕ ਪਹਾੜੀ ਤੇ ਉਲੰਪਿਕ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ, ਦੌੜਾਂ, ਭਲਥਾ, ਨੇਜ਼ਾਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਜੰਗੀ ਮਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਨੇ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਕਬੂਲਿਆਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ, ਉਸਦਾ ਜੁੱਸਾ ਤਕੜਾ ਅਤੇ ਸੋਚਣੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਣ ਲਗੀਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੱਲਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਕ ਵੱਡੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ( ਵਿਲੱਖਣ ਕੌਮ) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਮਝਣ ਲੱਗਾ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਇਕ ਐਸਾ ਲੋਕ- ਨਾਟਕ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝਾਂ ਦੀ ਸਾਰ ਆਉਣ ਲਗੀਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਉਪਰੰਤ ਉਸ ਅਜਾਈਂ ਜਾਂਦੀ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਐਸੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਆਤਮਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅੱਗੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਖੱਬੀ ਖ਼ਾਨ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕੇ

-----

309 ਸਾਲ ਬੀਤਣ ਨੂੰ ਆ ਗਏ ਹਨ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਉਮਾਹ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਤੇ ਅਨੰਦ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਚੇਤਨਾ ਤਾਜ਼ੀ ਹੋ ਉਠਦੀ ਹੈਵਾਰਾਂ ,ਕਵਿਤਾ, ਲੈਕਚਰ ਸੁਣਨ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਜਥੇਬੰਦਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੂਝ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈਜ਼ੁਲਮ ਵਿਕਾਰ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਜਦ ਪੰਜਾਬੀ ਡਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਸਚੇ ਕਰ ਆਪਨੀ ਜੀਤ ਕਰੋਂ ਦੀ ਧੁਨ ਉਸ ਦੇ ਤਨ ਮਨ ਤੇ ਛਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈਨਾ ਹੀ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ, ਨਾ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੂੰ ਡੁਲਾ ਸਕਿਆਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਕਤ ਜਦ ਸਭ ਦਬਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੰਘ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਡਟੇ ਰਹੇਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਵੀ ਆਪ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰ ਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਇਕ-ਮਿੱਕ ਹੋ ਕੇ ਲਾਲ ਗੁਲਾਲ ਉਡਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਚਰਨ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਥਲ ਉਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜੰਗੀ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੀ ਹੈਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿਚ ਨਸ਼ਾ ਵਿਵਰਜਤ ਹੈਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਲਾਡਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਸੁਖ ਨਿਧਾਨ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਤਰਾਰੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹੀ ਜਾਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੋਲੀ ਦੇ ਧੂਮ-ਧੜੱਕੇ ਜਾਂ ਭੰਗ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਟੁੱਟਿਆ ਟੁੱਟਿਆ ਹੁੱਸਿਆ ਹੁੱਸਿਆ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਉਹ ਤਾਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਅਮੀਰ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈਇਸ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਕੱਠ ਸਮੇਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਨੇਹਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿਣ ਤਾਂ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਜਦ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੇ ਦੂਸ਼ਣਬਾਜ਼ੀ ਕਰਦੀਆਂ ਕੁੱਕੜ ਖੇਹ ਉਡਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਮੂੰਹ ਸਿਰ ਭਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਹਰ ਸੂਝਵਾਨ ਇਨਸਾਨ ਉਦਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਾਂ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾਈ ਤੇ ਹੱਸਦਾ ਵੀ ਹੈ

ਪਰ ਅੰਤ ਵਿਚ ਜੋ ਤਸੱਲੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਪਰਾਣੀ ਹੋਲੇ ਮਹਲੇ ਤੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਮਾਲਾ-ਮਾਲ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਘਰ ਪਰਤਦਾ ਹੈ

Tuesday, February 23, 2010

ਡਾ: ਨਿਰਮਲ ਜੌੜਾ - ਕਬਾੜ ਦਾ ਜੁਗਾੜ - ਵਿਅੰਗ

ਕਬਾੜ ਦਾ ਜੁਗਾੜ

ਵਿਅੰਗ

ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਚਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰੇ ਧਰਦਿਆਂ ਮੇਰੀ ਸਰਦਾਰਨੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਵਾਂਗ ਦੱਸ ਰਹੀ ਸੀ, ‘‘ ਵੇਖੋ ਜੀ ਸੁਪਰ ਡੁਪਰ ਬਜ਼ਾਰ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੇ ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅ ਕਬਾੜ ਖ਼ਰੀਦ ਰਹੇ ਆ,.... ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਪੁਰਾਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਦੋ ਸੌ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਪਲਾਸਟਿਕ , ਟੁੱਟੀਆਂ ਚੱਪਲਾਂ, ਬੂਟ ਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ, ਢਾਈ ਸੌ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਪੁਰਾਣੇ ਟਾਇਰ ਟਿਊਬਾਂ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ........ ਮੈਂ ਤਾਂ ਜੀ ਅੱਕੀ ਪਈ ਸੀ... ਬਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਟਾਂ ਤਾਂ ਸਿੱਟਾਂ ਕਿੱਥੇ? ਪੁਰਾਣੇ ਕੱਪੜੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਕੰਮ ਵਾਲੀਆਂ ਵੀ ਨੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਆਹ ਦੇਖ ਲਓ ਕਿ ਅੱਜ ..... ਮਲਟੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦਾ ਕਮਾਲ, ਨਵਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹਿੰਗਾ ਵਿਕੂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ’’

------

ਮੇਰੇ ਚਾਹ ਪੀਦਿਆਂ-ਪੀਦਿਆਂ ਉਹਨੇ ਇਧਰ ਉਧਰ ਪਿਆ ਪੁਰਾਣਾ ਸਮਾਨ ਚੁੱਕ ਚੁੱਕ ਵੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਵੀ ਕਰਤਾਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਲਾਟਰੀ ਦੇ ਨਿਕਲਣ ਵਾਂਗ ਬਾਗ਼ੋ-ਬਾਗ਼ ਹੋਈ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੇ ਬੱਚੇ ਵਾਂਗ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਮਝਾ ਰਹੀ ਸੀ , ‘‘ ਪੂਰੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਆ ਜਾਇਓਭੀੜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜ ਦੇਈਏ ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈਇਹੋ ਜੀ ਸਕੀਮ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਦਿਨ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਆ’’

.............

ਮੈਂ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਗ਼ੌਰ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਗੱਲ ਤਾਂ ਠੀਕ ਆਇਕੱਲੀ ਇਕੱਲੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਭਾਅ ਸਪੱਸ਼ਟ ਲਿਖੇ ਸੀਪਰ ਇਸ ਭਾਅ ਕਬਾੜ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਸੁਪਰ ਡੁਪਰ ਬਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਕੀ ਬਚੂ ਇਸ ਸੌਦੇ ਵਿੱਚ ? ........ਸੋਚਦਾ ਸੋਚਦਾ ਮੈਂ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਚਲਾ ਗਿਆ

-------

ਤਿੰਨ ਕੁ ਵਜੇ ਸਰਦਾਰਨੀ ਦਾ ਫੋਨ ਆ ਗਿਆ, ‘ ਯਾਦ ਆ ਅੱਜ ਜਾਣਾ ਆਪਾਂ ਸੁਪਰ ਡੁਪਰ ਬਜ਼ਾਰ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਕੱਢ ਲਿਆ, ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਇੱਕੇ ਗੇੜੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਈਏ ਪਰ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜ਼ਿਆਦਾਚਲ ਕੋਈ ਨੀ ਜਿੰਨਾਂ ਵੱਧ ਹਊ ਉਨਾਂ ਈ ਫਾਇਦਾਇਸ ਭਾਅ ਮੁੜ ਕੇ ਨੀ ਵਿਕਣਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਬਾੜਬੱਸ ਤੁਸੀਂ ਆ ਜਾਓ.. ਜਦ ਤੱਕ ਮੈਂ ਤੇ ਬਿਨੇ ( ਪੁੱਤਰ ) ਬਾਕੀ ਸਮਾਨ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਈਏ। ਆਪਣਾ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਕੇ ਉਹਨੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾਮੈਂ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਉਹ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦੇਖਿਆ, ਰੇਟ ਚੈੱਕ ਕੀਤੇ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਵੀ ਪੱਕਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੁਪਰ ਡੁਪਰ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਬਾੜ ਵੇਚਣ ਦਾ

-----

ਪੰਜ ਵਜੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਕਬਾੜ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੈਸ ਕਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਮੂਹਰੇ ਖੜੀ ਸੀਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਕਾਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਗੇੜਾ ਮਾਰਿਆ, ਤੂੜ-ਤੂੜ ਕੇ ਕਬਾੜ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀਬਿਨੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹਨੇ ਅਗਲੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਸੀਟਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਫਿਟ ਕਰਕੇ ਬਿਠਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਆਪ ਘਰ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਲਾ ਕੇ ਚਾਬੀ ਘੁਮਾਉਂਦੀ-ਘੁਮਾਉਂਦੀ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਐਂ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਜੰਗਲ ਚ ਖੜ੍ਹਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਮੈਂ ਅਜੇ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋਤਸ਼ੀ ਵਾਂਗ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘ ਅੱਜ ਚਾਹ ਛੱਡੋ ਪਹਿਲਾਂ ਕਬਾੜ ਵੇਚ ਆਈਏ, ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕੌਫੀ ਪੀ ਲਵਾਂਗੇ ਕਿਤੋਂ , ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਇਰਾਦਾ ਅੱਜ ਡਿਨਰ ਵੀ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿਚ ਕਰਾਂਗੇ.... ਬਥੇਰੇ ਪੈਸੇ ਬਣ ਜਾਣੇ ਆਂ ਇਸ ਰੱਦੀ ਸਮਾਨ ਦੇ।"

-----

ਕਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਗਠੜੀਆਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਨਾਲ ਦੀ ਸੀਟ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਹ ਆਖਣ ਲੱਗੀ ਲਓ, ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿਓ ਇਹ ਗਠੜੀਆਂ।ਮੈਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗਠੜੀਆਂ ਉਹਦੇ ਗੋਡਿਆਂ ਤੇ ਧਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਠੜੀਆਂ ਥੱਲੇ ਉਹ ਮਾਂ-ਪੁੱਤ ਲੁਕੇ ਪਏ ਸਨ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਥੱਲਿਉਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ‘ ਕੋਈ ਨੀ ਬੱਸ ਸਾਹ ਆਉਣ ਜੋਗੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈਗੀ... ਤੁਸੀਂ ਤੋਰੀ ਰੱਖੋ ਗੱਡੀਦਸ ਮਿੰਟ ਔਖੇ ਹੋ ਲਾਂਗੇ।....ਕਬਾੜ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਵਿਕ ਜਾਊ ...ਉਹ ਵੀ ਐਨੇ ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅਉਹ ਔਖੀ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਜੇਤੂ ਭਲਵਾਨ ਵਾਂਗ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ

-----

ਡਰਾਈਵਰ ਸੀਟ ਤੇ ਇਕ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੈਠਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਕਾਰ ਚੋਂ ਮੁਸ਼ਕ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਪਤਾ ਨੀ ਕਿੰਨਾ ਕਿੰਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਿੱਕ-ਸੁਕ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਮੇਨ ਰੋਡ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹਿੱਲ-ਹਿੱਲ ਕੇ ਕੁਝ ਸੈੱਟ ਹੋਏਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹਨੇ ਔਖੀ-ਸੌਖੀ ਹੋ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਪਰਸ ਚੋਂ ਫੋਨ ਕੱਢ ਕੇ ਆਵਦੇ ਪੇਕੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ‘‘ ਹਾਂ ਮੰਮੀ... ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਚੱਲੇ ਆਂ... ਹਾਂ ਹਾਂ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਲੱਦ ਲਿਆ, ਹੋਏ ਤਾਂ ਔਖੇ ਪਰ ਇੱਕ ਗੇੜੇ ਚ ਹੀ ਲੈ ਚੱਲੇ ਆਂ.....ਅੱਛਾ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਐਥੇ ਨਾ ਵੇਚਿਓ ਕਬਾੜ ਸਾਈਕਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ... ਬੱਸ ਗੱਡੀ ਚ ਲੱਦ ਕੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆ ਜਾਓ....... ਪਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਕ ਅੱਧੇ ਦਿਨ ਚ ਹੀ ਬਣਾ ਲਿਓਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਐਟਰੈਕਸ਼ਨ ਵਾਸਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ........ਇਕ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਚ ਜਿਹੜੇ ਫਾਇਦਾ ਲੈ ਗਏ....ਲੈ ਗਏ ’’ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਕਬਾੜ ਬਾਰੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦਿਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਚੁੱਕੀ ਸੀਸੁਪਰ ਡੁਪਰ ਸ਼ੋਅ ਰੂਮ ਪਹੁੰਚੇ ... ਭੀੜ ਭੜੱਕਾ....ਪਾਂ ਪਾਂ... ਪੀਂ ਪੀਂ.... ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਗੱਡੀਆਂਲੋਕ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਘਰਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕਬਾੜ ਚੁੱਕ ਲਿਆਏ ਹੋਣ

-----

‘‘ ਦੇਖਿਆ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਨਾ..ਆਹ ਵੇਖ ਲਓ ਹੁਣ, ਅਜੇ ਵੀ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਆ ਗਏ ਆਪਾਂ ... ਹੁਣ ਛੇਤੀ ਕਰੋ..... ਇਧਰ ਉਧਰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਟੈਮ ਨਹੀਂ ਹੁਣ......ਉਹ ਵੇਖੋ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖਿਆ, ਕਬਾੜ ਇਥੇ ਵੇਚੋ’’

ਕਬਾੜ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਕਾਉਂਟਰ ਤੇ ਲੰਮੀ ਕਤਾਰ ਸੀ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਮੈਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਬੰਦੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸੀਘਰਵਾਲੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਝਿਜਕ ਸਮਝਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ,‘‘ ਲੈ ਮੈਂ ਖੜ੍ਹ ਜਾਨੀ ਆਂ ...ਇਹ ਕੋਈ ਮਾੜੀ ਥਾਂ... ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਆ... ਆਪ ਵੇਚਦੇ ਆਂ.... ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ?’’ ਉਹਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁੱਸਾ ਮੈਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਸੀਦੋ ਢਾਈ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਵਾਰੀ ਆਈ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਰੇਟ ਕਨਫਰਮ ਕੀਤੇਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਬਿਲਕੁਲ ਏਸੇ ਰੇਟ ਤੇ ਖ਼ਰੀਦ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿਚਲੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੇ ਮੁਸ਼ਕ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਢਾਈ ਘੰਟੇ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਨ ਦਾ ਥਕੇਵਾਂ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਿਆ

-----

ਟਰਾਲੀਆਂ ਚੋਂ ਸਮਾਨ ਲਾਹ ਕੇ ਤੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਚੱਪਲਾਂ, ਬਾਲਟੀਆਂ, ਕੱਪ, ਟਾਇਰ, ਟਿਊਬਾਂ, ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕ-ਸੁਕਕਬਾੜ ਤੁਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸਰਦਾਰਨੀ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਤੇ ਟੱਕ-ਟੱਕ ਵੱਜ ਰਹੀਆਂ ਸੀਕਾਉਂਟਰ ਤੇ ਬੈਠੇ ਟਾਈ ਵਾਲੇ ਬਾਊ ਨੇ ਸਾਰਾ ਜੋੜ ਲਾ ਕੇ ਪਰਚੀ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ ਉਨੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦੋ ਸੌ ਤੀਹ ਰੁਪਏ ਬਣ ਗਏ ਤੁਹਾਡੇ ’’

ਸਰਦਾਰਨੀ ਨੇ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਨਾਲ ਰਕਮ ਮਿਲਾਈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ, ਬਈ ਠੀਕ ਹੈ......ਨਾਲੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਆਖ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ‘‘ ਕਿਉਂ ਸਰਦਾਰ ਜੀ.. ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਿਖੋ, ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਰੋ, ਸਿਰਫ਼ ਆਵਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੇ ਫੋਟੋਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਨੇ ਆਂ।

-----

ਮੈਂ ਵੀ ਮਨ ਬਣਾਇਆ...ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਣਾ ਇਨਾ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ, ਤੋਲੇ ਸਵਾ ਤੋਲੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਬਣਵਾ ਕੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿਆਂਗੇ ਆਖਰ ਮਿਹਨਤ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਏਹਨੇ ਈ ਕੀਤੀ ਆਟਾਈ ਵਾਲੇ ਬਾਬੂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਤੋੜਦਿਆਂ ਉਨੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦੋ ਸੌ ਤੀਹ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੂਪਨ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਚ ਫੜਾਤੇ ਅਖੇ ਸ਼ੋਅ ਰੂਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਜਾਓ ਜੋ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਹੈ ਖ਼ਰੀਦ ਲਓ

ਆਹ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ? ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਏਥੋਂ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਪਊ?

ਇਕੱਠ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਬਹਿਸ ਚ ਪੈਣਾ ਠੀਕ ਨਾ ਸਮਝਿਆਸਰਦਾਰਨੀ ਵੀ ਆਖਣ ਲੱਗੀ ‘‘ ਚੱਲੋ ਸ਼ੋਅ ਰੂਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲਦੇ ਆਂ... ਆਪਾਂ ਸਾਮਾਨ ਤਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਈ ਐ ...ਏਥੋਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਨੇ ਆ.. ’’

------

ਅਸੀਂ ਸ਼ੋਅ ਰੂਮ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏਮੈਂ ਬਿਨੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਤੂੰ ਦੋ ਤਿੰਨ ਜ਼ੀਨਾਂ ਤੇ ਟੀ ਸ਼ਰਟਾਂ ਪਸੰਦ ਕਰ ਲੈ .. ਮੈਂ ਵੀ ਦੋ ਕੁ ਸ਼ਰਟਾਂ ਵੇਖ ਲੈਨਾਘਰ ਵਾਲੀ ਇਕ ਦਮ ਭੜਕ ਉੱਠੀ, ‘‘ ਲੈ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੇ ਤਾਂ ਨੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ, ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦ ਲਈਏ।’’

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਉਂਟਰਾਂ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਟਾਈ ਵਾਲੇ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਝਗੜ ਰਹੇ ਕਸਟਮਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਕੂਪਨ ਫੜੇ ਦੇਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਹੱਥ ਕਰਕੇ ਇਕ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਮੁੰਡਾ, ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਆਖਣ ਲੱਗਾ, ‘‘ ਲੈ ਆਹ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਵੋ, ਇਹਨਾਂ ਕੋਲ ਵੀ ਕੂਪਨ ਆ, ਇਹ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਆ.. ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਦੇ ਆਲਓ.. ਦੱਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ....ਬਈ ਆਹ ਜਿਹੜੀ ਕਬਾੜ ਵੇਚ ਕੇ ਐਕਸਚੇਂਜ ਵਾਲੀ ਸਕੀਮ ਐ......ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਕੂਪਨ ਤੁਸੀਂ ਐਡਜਸਟ ਕਰਵਾਉਣੇ ਹੋਣ ....ਉਸ ਤੋਂ ਚਾਰ ਗੁਣਾ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਪੈਂਦਾ... ਯਾਨੀ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਤਾਂ ਢਾਈ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੂਪਨ ਐਡਜਸਟ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਨਗਦ ਦੇਣੇ ਪੈਣਗੇ’’ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਆਵਦੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏਅੱਖ ਦੇ ਝਪਕੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੱਸੀ ਵਾਂਗੂ ਲੁੱਟਿਆ-ਪੁੱਟਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ ਸਰਦਾਰਨੀ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪੀਲਾ ਪੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆਟਾਈ ਵਾਲਾ ਮੁੰਡਾ ਵਾਰ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ , ‘‘ ਦੱਸੋ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ... ਆਹ ਕੂਪਨ ਦੇ ਥੱਲੇ ਬਾਰੀਕ ਲਾਈਨ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਓ ’’

-------

ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਅਤੇ ਕੂਪਨ ਦੇ ਥੱਲੇ ਵਾਲੀ ਬਰੀਕ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ-ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਘਰਵਾਲੀ ਨਾਲ ਮਿਲੀਆਂ, ਦੋ ਨੈਣ ਤੇਰੇ ਦੋ ਨੈਣ ਮੇਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਦੋ ਤੋਂ ਚਾਰ ਹੋਏ ...ਪਰ ਸਾਡੇ ਚਾਰੇ ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਹਨੇਰਾ ਪਸਰਨ ਲੱਗਾ.....ਮਤਲਬ ਜੇ ਇਹ ਸਵਾ ਉਨੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕੂਪਨ ਐਡਜਸਟ ਕਰਨੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਪਊਫਿਲਮੀ ਸੀਨ ਵਾਂਗ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾ ਕੇ ਸਟਿਲ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਬਿਨੇ ਜੀ ਇੱਕ ਕੈਮਰਾ ਚੱਕ ਲਿਆਏ ਅਖੇ, ਪਾਪਾ ਆਹ ਕੈਮਰਾ ਆਪਾਂ ਲੈ ਲਈਏ.. ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ। ਉਸ ਕੈਮਰੇ ਤੇ ਨੌ ਹਜ਼ਾਰ ਨੌ ਸੌ ਨੜਿੱਨਵੇਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਟੈਗ ਲੱਗਾ ਸੀਟਾਈ ਵਾਲਾ ਬਾਬੂ ਕਹਿੰਦਾ ਇਸ ਕੈਮਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਆਹ ਢਾਈ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੀ ਟਾਰਚ ਬਿਲਕੁਲ ਫਰੀ ਆ ਜੀਘਰ ਵਾਲੀ ਟਾਰਚ ਜਗਾ ਬੁਝਾ ਕੇ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਈ ਮੇਰਾ ਮੱਥਾ ਹੋਰ ਠਣਕਿਆਬਈ ਜੇ ਇਹਨੂੰ ਇਹ ਟਾਰਚ ਪਸੰਦ ਆ ਗਈ ਤਾਂ ਕੈਮਰਾ ਵੀ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਪਊਸਰਦਾਰਨੀ ਲੱਗੀ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਲਾਉਣ ਨੌ ਹਜ਼ਾਰ ਨੌ ਸੌ ਨੜਿੱਬਵੇਂ....ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲੇ ਆਹ ਕੂਪਨ ਆ ....ਪੱਚੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤਾਂ ਇਹ ਐਡਜਸਟ ਹੋ ਜਾਣਗੇਟਾਈ ਵਾਲਾ ਬਾਬੂ ਝਟਪਟ ਬੋਲਿਆ ਨਹੀਂ ਭੈਣਜੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਕਬਾੜ ਐਕਸਚੇਂਜ਼ ਆਫਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਸਮਾਨ ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕੱਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਆ

‘‘ਤੇ ਘਰੇਲੂ ਸਮਾਨ ਤੇ ?’’ ਸਰਦਾਰਨੀ ਨੇ ਵੇਲਾ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਟਾਈ ਵਾਲੇ ਬਾਬੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ

‘‘ ਨਹੀਂ ਭੈਣਜੀ ..ਗਰੌਸਰੀ ਤੇ ਫੂਡ ਤੇ ਵੀ ਇਹ ਆਫਰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕੱਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਤੇ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਆ’’ ਅਸੀਂ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਦਮ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਹਿ ਗਏਸਿਰਫ਼ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਜਾਣ ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀਆਂਕਬਾੜ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਮਹਿੰਗਾ ਪੈਂਦਾ ਦੇਖਕੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਬੁਲਾਏ ਸ਼ੋਅ ਰੂਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ ਮੈਂ ਸਰਦਾਰਨੀ ਦਾ ਮੂਡ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ‘‘ਚੱਲ ਕੋਈ ਨੀ, ਤੂੰ ਮਨ ਨਾ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰ, ਦੱਸ ਕਿਹੜੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿਚ ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ ਆਂ ? ’’

ਸਰਦਾਰਨੀ ਕਹਿੰਦੀ , ‘‘ਘਰ ਚੱਲੋ, ਦਾਲ ਬਣੀ ਪਈ ਆ.... ਆਟਾ ਗੁੰਨਿਆਂ ਪਿਆ, ਟੈਮ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਖਾਈਏਘਰ ਵਰਗੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਰੀਸ ਨਹੀਂ। ’’ਉਹਨੇ ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਪਰਸ ਚੋਂ ਫੋਨ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਡਾਇਲ ਕਰਦੀ-ਕਰਦੀ ਆਖਣ ਲੱਗੀ , ‘‘ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰ ਦਿਆਂ.. ਹੋਰ ਨਾ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਭਰ ਕੇ ਲੈ ਆਉਣ ਕਬਾੜ ਦੀ’’