ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ....

ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ

ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ 'ਚ ਆਈਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਰਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

Thursday, August 13, 2009

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੁੱਨੜ - ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਰ ਕਰੋ ਰੇ ਮੀਤਾ - ਲੇਖ

ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਰ ਕਰੋ ਰੇ ਮੀਤਾ

ਲੇਖ

ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸੋਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਚਾਤਰ ਲੋਕ ਕੁਝ ਐਸੀਆਂ ਚਤੁਰਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਜੋ ਹੱਸਦੇ ਵੱਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਓ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦੇਂਦੀਆਂਉਸ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਚਾਤੁਰ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੀ ਨੌਬਤ ਆ ਜਾਂਦੀਵਜ੍ਹਕਾ ਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣਾ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਪਰ ਟਕਰਾਓ ਕਰਵਾ ਕੇ ਨਿਆਂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਚਾਤੁਰ ਫਿਰ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਹਾਵੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਸ਼ਬਦਲਿਖਣ ਦਾ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਇਸੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਪਾਨਣੀਨੇ ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਲਿਖਤੀ ਗ੍ਰੰਥ ਰਿੱਗ ਵੇਦਵੀ ਇਸੇ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਲਿਖਿਆਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ ਦੀ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਸੀਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿ ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਗ਼ਲਤ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੇ ਵਾਰ ਕਿਉਂ ਕਰਨ ਦਿੱਤਾਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਜਿਸਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੈ ਉਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ

----

ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜਿਸ ਦੀ 1634 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵਿਆਕਰਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ (ਲੈਟਿਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਿਖਦੇ ਸਨ) ਅੱਜ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਹੈਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਰਹੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਜਦ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਸਮੇਤ ਵੀਹ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਸਿੰਧੀ,ਗੁਜਰਾਤੀ, ਉੜੀਆ, ਬੰਗਾਲੀ ਦਾ ਜੇ ਟਕਰਾਓ ਨਾ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਹੀ ਤਾਂ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੇ ਭਾਵੇਂ ਗੁਰਮਖੀ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੇਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਟਕਰਾਓ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

----

ਰਾਮ, ਰਹੀਮ, ਪੁਰਾਨ, ਕੁਰਾਨ ਤਾਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈਸੁੰਨ ਤੋਂ, ਸਿਫਰ ਤੋਂ ਉਪਜੇ ਇੱਕ ਤੇ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਇੱਕ ਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪੁਸ਼ਤਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਭਿਆਲੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਭੁੱਲੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ, ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਕੇ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਨਿਆਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਜੇ ਹਿੰਦੂ ਲੜਕੀ ਯੋਧਾ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਬਣਾ ਕੇ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਮੰਦਰ, ਮਸੀਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਕਦੇਇਹ ਉਹ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮ ਸਿੱਖ ਕਦੇ ਰਲ਼ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਢੋਲੇ ਦੀਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਟਕਰਾਓ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

----

ਸੰਨ ਸੰਤਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਕਸਾਈਆਂ ਵਾਂਗ ਕੋਹ ਕੋਹ ਕੇ ਮਾਰਿਆਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈਕੀ ਭਲਾ ਇਹ ਟਕਰਾਓ ਟਾਲ਼ਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਸਕਦਾ? ਅੱਜ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਕੱਲੇ ਕੱਲੇ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨਸ਼ਾਇਦ ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਬਾਡਰ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਬੰਬ ਬੰਦੂਕਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਬੈਠੇ ਹਨਐਥੋਂ ਤੱਕ ਨੌਬਤ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਟਕਰਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜ ਕੇ ਮਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1903 ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਰਹਿ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨਵੇਦਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ ਗਿਆਤਾ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਤੇ ਪੂਰਣ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਕਾਂਸ਼ੀ ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਘਰ ਹੈ ਬੇਦੀ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰ ਕੇ ਜੇ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਾਨਕ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹਨਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜੋਤ ਸਰੂਪ ਸ਼੍ਰੀਗੁਰੂ ਗੂੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਸ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ ਦੱਸਿਓ ਭਲਾਦਸਵੇਂ ਨਾਨਕ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਆਪਣੀ 42 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚੋਂ 33 ਸਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਸਨ, ਕੀ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੁ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਵੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨਕੀ ਅਸੀਂ ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ?

----

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਚੱਲਿਆਮੈਂ ਵੀ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਜੋ ਛਪਿਆ ਵੀ ਤੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਵੀਮੇਰੇ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਮਿੱਤਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਦ ਉਹ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, “ਸੁਰਿੰਦਰ ਤੂੰ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖਿਆ”? ਮੈਂ ਛਿੱਥਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੋਸਦਾ ਜਦ ਵਾਪਸ ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇਮੈਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਲੱਗਿਆ ਮੈਂ ਉਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂਆਓ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰੀਏਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੱਦਦ ਮਿਲੇ :--

ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ 1428 ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਕਈ ਸਾਰੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਵੱਧ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਬੀੜਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਲਿਖਵਾਇਆ ਮਹਾਨ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਬਾਣੀ ਹੈ

---

ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ

ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਜੋ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਨਿਰੰਤਰ ਵੇਗ ਵਿੱਚ ਰਚੀ ਗਈ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ ਹੈਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣ ਰਚਨਾਂ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਹੈਇਵੇਂ ਲਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਸਾਰੇ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੀ ਹੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੋਵੇਭਗਤੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ, ਵੀਰ ਰਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੈ ਪਰ ਅਵਤਾਰਵਾਦ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈਪਰਮਾਤਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਵਿਥਾਰਪੂਰਵਕ ਵਰਨਣ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾਪ੍ਰਭੂ ਉਪਮਾ ਦੀ ਮਾਲਾ ਦੇ ਜਿੰਨੇ ਮਣਕੇ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹਨ ਓਨੇ ਮਣਕੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਏ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇਸਤੋਤ੍ਰ ਕਾਵ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ ਅਤੇ ਅਸਥੂਲ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈਨਿਰੰਕਾਰ ਅੰਗ ਸੰਗੇ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਐਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਗਟ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ199 ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਧਰਮ ਹਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਮਾਮਈ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕਤਰ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਾ ਦੀ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਛੋਇਆ ਹੈਇਵੇਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣ ਚੁਣ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬਭਗਤੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਸੁਮੇਲ ਹੈ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ

----

ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ

ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ ਇਹ ਬਾਣੀ ਵੀਪਰਮਾਤਮਾਂ ਦੀ ਸਰਬਵਿਆਪਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨਤਾ ਦੀਆਂ 10 ਚਉਪਈਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 10 ਕਬਿੱਤ ਹਨ ਫਿਰ 10 ਹੀ ਸਵੱਯੇ ਹਨਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਤੋਮਰ ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਗੁਣ ਗਾਇਣ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨਅੱਗੇ 20 ਲਘੂ ਨਰਾਜ ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈਫਿਰ 20 ਕਬਿੱਤ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਅਪਰਅਪਾਰਤਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈਫਿਰ 30 ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ਹਨ, 20 ਪਾਧੜੀ ਛੰਦ, 20 ਤੋਟਕ ਛੰਦ, 20 ਨਰਾਜ ਅਤੇ 20 ਰਆਮਲ ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਉਸਤਤਿ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈਅੱਗੇ 10 ਦੋਹਰੇ ਹਨ ਜੋ ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ ਦੇ ਵਿਛੇ ਤੋਂ ਹਟਵੇਂ ਪਹੇਲੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਨਦੋਹਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਧੀਰਗ ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ਹਨ ਜੋ ਦੇਵੀ ਉਸਤਤਿ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਲਗਦੇ ਹਨਫਿਰ 12 ਪਾਧੜੀ ਛੰਦ ਤੇ ਦਸ ਸਵੱਯੇ ਹਨਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 271 ਛੰਦ ਪਰ ਆਖਰੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦੇਵੀ ਉਸਤਤਿ ਵੱਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨ ਦੀ ਰਚਨਾਂ ਰਲ ਗਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ

----

ਬਚਿੱਤ੍ਰ ਨਾਟਕ

ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਬਚਿੱਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਸਨਮਾਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈਅਗਲਾ ਭਾਗ ਬਚਿੱਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਹੈ634 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਥਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਯੁੱਗਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵੀ ਹਨਸਾਰੇ ਮਹਾਂਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵੀਰ ਰਸ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੁ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈਬੇਦੀ ਅਤੇ ਸੋਢੀ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀ ਕਥਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈਫਿਰ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਵੀ ਇੱਕ ਝਾਤ ਹੈਪਟਨੇ ਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅੰਕਤ ਹਨਪਰ ਜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਬਚਿੱਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਸੰਪੂਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ1698 ਤੱਕ ਦੀ ਉਹ ਵੀ ਟੁੱਟਵੀਂ ਕਥਾ ਕੀਤੀ ਹੈਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਰਚਨਾ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੀਇਵੇਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪੂਰਣ ਰਚਨਾ ਸਾਂਭੀ ਨਾ ਗਈ ਹੋਵੇਸੰਪੂਰਣਤਾ ਨਾ ਹੋਣਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਹੈ

----

ਚੰਡੀ ਚਰਿੱਤਰ

ਚੰਡੀ ਚਰਿੱਤਰ ਮਾਰਕੰਡੇ ਪੁਰਾਣ ਦੀਆ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਦੀਆਂ ਕਥਾ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚੋਂ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਵਿਕ ਰੇਖਾ-ਚਿਤਰ ਲਗਦਾ ਹੈਦੁਰਗਾ ਕਥਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ 233 ਛੰਦ ਤੇ ਸੱਤ ਅਧਿਆਏ ਹਨਦੂਸਰੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ 262 ਛੰਦ ਤੇ ਅੱਠ ਅਧਿਆਏ ਹਨਵੀਰ ਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ ਪਰ ਦੇਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੈਵੇਦਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪ੍ਰਸੰਗ ਗਾਥਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਬਾਣੀ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਚੰਡੀ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿੱਚਇਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਬ੍ਰਿਜ ਹੈ ਅਵਧੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਤਾਨੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ

----

ਵਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਦੁਰਗਾ ਕੀ

ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ 55 ਪੌੜੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨਇਸ ਨੂੰ ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ ਅਤੇ ਵਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਭਗਾਉਤੀ ਕੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਪਹਿਲੀ ਪੌੜੀ ਵਾਰ ਦਾ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸ ਵਜੋਂ ਸਿਮਰਦੇ ਹਨਦੂਜੀ ਪੌੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਖੰਡੇਨੂੰ ਸਾਜ ਕੇ ਫਿਰ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਰ੍ਹਮਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਮਹੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਸਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਤੀਰਾਂ ਨਾਲ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਕੰਸ ਤੇ ਕੇਸੀ ਦੈਂਤ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਦੇ ਤਪ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਹਨਪੌਰਾਣਕ ਕਥਾ ਕਥਾਵਾਂ ਖਾਸ ਕਰ ਮਾਰਕੰਡੇ ਪਰਾਣ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਚੋਣਵੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਕਾਵਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਤਰਜੁਮਾ ਹੈ

----

ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਬੋਧ

ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 336 ਛੰਦ ਹਨਰਾਜ, ਦਾਨ, ਭੋਗ ਅਤੇ ਮੋਖ ਦੀ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪਰ ਰਾਜ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਵਿਸ਼ੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਲਏ ਹਨਵੇਦਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਤੇ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਜੀਵਨ ਸੇਧ ਯੱਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਰਾਣਿਕ ਕਥਾ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਸਰਲ ਕਰਕੇ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਦੈਂਤਾਂ ਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੁਰਾਪਾਨ, ਜੂਆ ਖੇਡਣ ਅਤੇ ਪਰਾਈ ਇਸਤਰੀ ਵੱਲ ਝਾਕਣ ਦੇ ਮਾੜੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਬ੍ਰਜੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵੀ ਥਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨਕੋਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਝਲਕ ਵੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈਗਿਆਨ ਪ੍ਰਬੋਧ ਵੀ ਅਧੂਰੀ ਰਚਨਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈਚਾਰ ਵਿਸ਼ੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣਾ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰੂਰੇ ਵਜੋਂ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਲਿਖੀ ਨਹੀ ਲਗਦੀਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਬੋਧ ਰਚਨਾ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਸਰਸਾ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੋਵੇ

----

ਚੌਵੀਸਾਵਤਾਰ

ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਚੌਵੀ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ24 ਅਵਤਾਰਾਂ ਦਾ ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਣ ਹੈ10 + 14 ਅਵਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਗੱਲ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਹੈਅਵਤਾਰਵਾਦ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਤੇ ਵੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਲਾਗੇ ਬੰਨੇ ਨਹੀਂ ਢੁਕਦੀਭੇਖਾਂ ਤੇ ਅਡੰਬਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀਰਤ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਤੇ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾ ਸਕਦੀਅਵਤਾਰਾਂ ਦੇ ਹੰਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਹੀ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣ ਜਾਣਾ ਗੁਰੁ ਸੋਚ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ

----

ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਵਤਾਰ

ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਸੱਤ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਹੈਵੇਦ ਰਚਣ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈਮੰਨੇ ਪਰਮੰਨੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਦਾ ਪਾਤਰ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈਪਰ ਇਸ ਰਚਨਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਮਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ

----

ਰੁਦਰ ਅਵਤਾਰ

ਰੁਦਰ ਅਵਤਾਰ ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਵਰਨਣ ਕੀਤੇ ਹਨਯੋਗ ਸਾਧਨਾ ਕਰਕੇ ਸਰਬ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਹਾਉਂਣ ਵਾਲਾ ਰੁਦਰ ਵੀ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰਦਾ ਹੈਇਹ ਕਥਾ ਵਾਰਤਾ ਵੀ ਅਧੂਰੀ ਜਿਹੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈਇਸ ਕਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਸ਼ਾਇਦ ਨਾਥਾਂ ਯੋਗੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਇਆ ਹੋਵੇ

----

ਸਬਦ ਹਜ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਸਵੱਯੇ

9 ਸਬਦ ਹਜ਼ਾਰੇ ਅਤੇ 33 ਸਵੱਯੇ ਹਨਫਿਰ ਅਕਾਲ ਉਸਤਤ ਵੱਲ ਮੁੜਦੀ ਹੈ ਗੱਲ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈਸ਼ਬਦ ਹਜਾਰੇ ਰਾਮਕਲੀ, ਸੋਰਠ, ਬਿਲਾਵਲ, ਤਿਲੰਗ, ਕਲਿਆਣ ਅਤੇ ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨਅਡੰਬਰਾਂ, ਪਾਖੰਡਾਂ, ਅਵਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ ਕੀਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨਾਨਕ ਫਿਲਾਸਫੀ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈਕਈ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤਾਂ ਸਵੱਯੈ ਨਿੱਤ ਨੇਮ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ

----

ਖਾਲਸਾ ਮਹਿਮਾ

ਖਾਲਸਾ ਮਹਿਮਾ ਦੇ ਕੁੱਲ ਚਾਰ ਛੰਦ ਹਨਤਿੰਨ ਸਵੱਯੈ ਤੇ ਇੱਕ ਦੋਹਰਾ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਹਨਇਹ ਬਾਣੀ ਸਿੱਖ ਸੇਵਕਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਹੈਭਾਰਤੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਸੇਵਕਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦਾ ਥੱਕਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ

----

ਸ਼ਸਤਰ ਨਾਮ ਮਾਲਾ

1318 ਛੰਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਾਮਕਰਣ ਕੀਤਾ ਹੈਦ੍ਰਿਸ਼ਟਕੂਟ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਰਚਨਾਵਿਸ਼ਾ ਵਿਆਖਿਆ ਅਧੂਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ

----

ਚਰਿਤ੍ਰੋਪਖਿਆਨ

580 ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਇਸ ਲੰਬੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਆ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਚਲਾਕੂ ਰਮਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਥਾ ਕਥਾਵਾਂ ਹਨਇਸਤ੍ਰੀ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨਇਹ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਸਮੇਂ ਤੇ ਅਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈਚਰਿੱਤਰ ਚਿਤਰਣ ਜਿਵੇਂ ਭਾਲ ਭਾਲ ਕੇ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਲਏ ਲਗਦੇ ਹਨ

----

ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ

ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਹਾਰ ਕੇ ਫਿਰ ਵੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਹੈ ਇਹ ਰਚਨਾਇਸ ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ 111 ਛੰਦ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਇਵੇਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਵਾਲਾ ਕੁਝ ਭਾਗ ਖੜੀਚ ਗਿਆ ਹੋਵੇਆਖਿਰ ਵਿੱਚ 11 ਹਿਕਾਇਤਾਂ ਹਨ

ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ, ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਇਹ ਜੋ ਆਪਾਂ ਪੰਛੀ ਝਾਤੇ ਦਰਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂਜਿਸ ਕਿਸੇ ਪਾਠਕ ਨੇ ਵੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਅਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੇਗਾਲਓ ਫਿਰ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿਓ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਚਰਨਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕੁਝ ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਾਂ

1 ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੋਹਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ, ਸਵੱਯੈ, ਚੌਪਈ, ਖਾਲਸਾ ਮਹਿਮਾਂ, ਸ਼ਬਦਹਜ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ੳਸਤਤਿ

----

2 ਅਵਤਾਰਵਾਦ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰ ਗੁਰਮਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਅਨਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਹਾਂ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੀਆਂ, ਰਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕਥਾ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚੋਂ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਜਾਂ ਲਿਖਵਾੳਣਾ ਚਾਹਿਆ ਹੋਵੇ

----

3 ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜੋ ਅਧੂਰੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਧਰ ਵਿਗਾੜਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਧੂਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਭਾਗ ਮਿਲ ਹੀ ਨਾ ਸਕੇ ਹੋਣ

----

4 ਨੀਵੇਂ ਮਿਆਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਜਾਪਦੀ, ਲੇਕਿਨ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੋਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰੇ

----

5 ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਤੂੰ ਹੀ ਤੂੰ ਤੇ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈਮੈਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਲੇਕਿਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਚਿੱਤਰ ਨਾਟਕ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਵੇ

----

6 ਪੂਰੀ ਹੈ ਅਧੂਰੀ ਹੈ, ਅਵਤਾਰਵਾਦੀ ਜਾਂ ਕਰਾਮਾਤੀ ਹੈ, ਜੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਨਾ ਜਾਈਏ ਤੇ ਮੰਨ ਲਈਏ ਕਿ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਰਚਨਾਂ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਹੈ, ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਦੁਬਿਧਾ ਭਲਾ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਕਰੀਏ

----

7 ਚਲੋ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨ ਲਿਆ ਕਿ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁ ਕਹਾਉਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਗੁਰ-ਮਰਿਯਾਦਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੁਰੂ ਹੋ ਸਕਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ

----

ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ 1539 ਵਿੱਚ ਜਦ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ ਉਸ ਵਕਤ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਕੋਈ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਤਕਰੀਬਨ ਸੱਠ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਿੱਖ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਐਸੇ ਆਏ ਜਦ ਚਾਰ ਗੁਰੂ ਇਕੱਠੇ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਸੀਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀਵਤ ਜਾਗਤ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਗੁਰੂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਸੀ ਨਾਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਨਸੱਚੀਂ ਮੁੱਚੀਂ ਚਾਰ ਗੁਰੂ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਬਰਾਬਰਤਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦਾਇਹ ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਰ ਕਰੋ ਮੇਰੇ ਮੀਤਾ, ਜੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਬਣ ਸਕਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਹਨ ਤਾਂ ਵੀ ਦਸਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਜਿਉਂਦੀ, ਜਾਗਦੀ, ਜਾਗਦੀ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਬਰਾਬਰਤਾ ਕਰਨੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ। ਦਾਸਨ ਦਾਸ

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੁੱਨੜ

1 comment:

جسوندر سنگھ JASWINDER SINGH said...

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ,
ਦਸਮ ਗਰੰਥ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ।ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾ ਨੇ ਜਿਸ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਐਨਕ ਲਾਈ ਹੈ ਉਹ ਓਹੋ ਜਿਹਾ ਦੇਖਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।ਜਿਹਨਾ ਗਿਆਨਵਾਨਾ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭੁਲੇਖਾਂ ਨਹੀ ਕਿ ਅਸਲੀਅਤ ਕੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੌ ਅਦਮੀ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੁਹਾਗਣ ਇਸਤਰੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਅਵਾਜ ਝੱਟ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ।
ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਬੋਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੌੜੇ ਲੱਗਣ ਪਰ ਕਹਿਣਾ ਚਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ....ਕਿਸੇ ਬਿਭਚਾਰਨ ਨੂੰ ਕੀ ਕਦਰ ਕਿ ਸੁਹਾਗ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਦੁਬਿਧਾ ਤਾਂ ਦੂਰ ਹੋਵੇਗੀ ਜੇ ਅਸੀ ਨਿਮਾਣੇ ,ਨਿਤਾਣੇ ਹੋ ਦਸਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੀ ਜੋਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਓਟ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਪਰਖ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਜੇ ਇਸੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚਲਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭੁੱਲ ਕਰ ਗਏ ਹਨ ਅਸੀ ਹੁਣ ਦੋ ਗੇੁਰੂ ਬਣਾ ਕੇ ਹੀ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਹੈ ਇਹ ਤਾਂ ਦੁਬਿਧਾ ਨੂੰ ਹੋਕੇ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਘਰ ਬਿਠਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ
( ਵੈਸੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਸਿਆਣੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਝੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਅ-ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ)
ਅੱਜ ਇੰਨਾ ਹੀ , ਜੇ ਕੋਈ ਅੱਗੇ ਬਹਿਸ ਚਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਵਾਂਗਾ
ਇਸ ਲੇਖ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ .....ਬੱਸ ਇੰਨਾ ਜਰੂਰ ਕਹਾਂਗਾ ....ਨਮਸ਼ਕਾਰ ਹੈ ਤੁਹਾਡੀ ਕਲਮ ਨੂੰ
ਅਨਾਮ