ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ – ਕਹਾਣੀ – ਚਿੱਪੀ – ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਸਾਹਿਤਕ ਨਾਮ: ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ

ਜਨਮ: 1952 ਪਿੰਡ ਫਰਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ (ਹੁਣ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ) ਪੰਜਾਬ

ਅਜੋਕਾ ਨਿਵਾਸ: 1977 ਤੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ: ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ: ਸਰਦ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ, ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ: ਸੁੱਕਾ ਪੱਤਾ ਤੇ ਹਵਾ, ਕਾਲਾ ਲਹੂ, ਖੂਹ ਵਾਲਾ ਘਰ, ਸੱਪਾਂ ਦਾ ਘਰ ਬਰਤਾਨੀਆ, ਇਕ ਸੱਚ ਮੇਰਾ ਵੀ, ਨਵੇਂ ਗੀਤ ਦਾ ਮੁਖੜਾ, ਨਾਵਲ: ਵਨ ਵੇਅ, ਰੇਤ, ਸਵਾਰੀ, ਸਾਊਥਾਲ, ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਡੀ. (ਛਪਾਈ ਅਧੀਨ), ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ: ਫੋਕਸ, ਜੀਵਨੀ: ਪੱਚਾਸੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ (ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਜੀਵਨੀ)।

-----

ਦੋਸਤੋ! ਯੂ.ਕੇ. ਵਸਦੇ ਨਾਵਲਿਸਟ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲਿਖਣਾ ਸਕੂਲ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਲਗਭਗ ਹਰ ਨਾਵਲ (ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੁੰਦਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਜ ਤਕ ਦੇ ਸਾਰੇ) ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੰਨ 1981 ਵਿਚ ਛਪਾਈ। ਹੁਣ ਤਕ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀਆਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਈਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਭਾਸਕਰ (ਹਿੰਦੀ) ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਇਕ ਕਾਲਮ; ‘ਲੰਡਨ ਡਾਇਰੀ’, ਲਿਖਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।‘ਸ਼ਬਦ’ ਨਾਂ ਦੇ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਸਾਹਿਤਕ ਸਿਰਕੱਢ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦਾ ਪਿਛਲੇ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਬਾਖ਼ੂਬੀ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਨਾਵਲ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

-----

ਅੱਜ ਅਟਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਕ ਬੇਹੱਦ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਪਹਿਲੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਾਂਝ ਪਾਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਏਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਜਲਦ ਹੀ ਅਟਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਨਾਵਲ ‘ਰੇਤ’ ਵੀ ਆਰਸੀ ‘ਚ ਲੜੀਵਾਰ ਪੋਸਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮਦੀਦ ਆਖਦਿਆਂ, ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਆਰਸੀ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਰਸੀ 'ਤੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ/ਸੋਚ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲ਼ੇ ਭਾਵ/ਮੋਹ ਨੂੰ ਬਾਖ਼ੂਬੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇੱਕੋ ਸਾਹੇ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਗਈ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਬੇਹਤਰੀਨ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਤੇ ਅਟਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ। ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

ਅਦਬ ਸਹਿਤ

ਤਨਦੀਪ ਤਮੰਨਾ

*****

ਚਿੱਪੀ

ਕਹਾਣੀ

ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ

ਮੇਰਾ ਭਾਈਆ ਪਿਆਰ ਦੀ ਮੂਰਤ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਰਾਜ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਸਦਾ ਹੀ ਦੁੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਭਾਈਏ ਦਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਅਟਾਲ ਸੀ। ਜੱਟ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਉਲਟ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਿਓਪਾਰ। ਇਸ ਨਾਲ ਸ਼ਾਇਦ ਸਮਾਜਕ ਰੁਤਬੇ ਉਪਰ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿਉਂ ਕਿ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹੀ ਪਰ ਕੁਝ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਸਨ ਜੋ ਭਾਈਏ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨਾਲ ਖ਼ਫ਼ਾ ਸਨ ਪਰ ਭਾਈਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਾ। ਪਹਾੜਾਂ ਵਲੋਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਭਰੇ ਗੱਡੇ ਆਉਂਦੇ, ਭਾਈਏ ਦੇ ਅਟਾਲ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋ ਕੇ ਮੁੜ ਜਾਂਦੇ। ਭਾਈਆ ਦੁੱਗਣੇ ਭਾਅ ਵੇਚੀ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਖੜ੍ਹੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਵੀ ਖ਼ਰੀਦਦਾ। ਦਰੱਖ਼ਤ ਨੂੰ ਜੱਫ਼ੀ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪਾਉਂਦਾ, ਪੇਪਰ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਜਿਹਾ ਲਾਉਂਦਾ, ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਖਿਲਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਤੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਾ ਦਿੰਦਾ। ਦਰੱਖ਼ਤ ਦਾ ਮਾਲਕ ਕੁਝ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਕਰਕੇ ਸਾਈ ਫੜ ਲੈਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਲੋੜਕਾਰ ਆਪਣਾ ਦਰੱਖ਼ਤ ਵੇਚਣ ਲਈ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਫਿਰਦੇ। ਉਹ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸਾਈ ਫੜ ਲੈਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੜਕਾਂ ਜਾਂ ਨਹਿਰੀ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਵੀ। ਫਿਰ ਅਜਿਹੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਰੱਖ਼ਤ ਬੋਲੀ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਭਾਈਏ ਨੇ ਇਹ ਲੈਣੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਤੇ ਪਰ ਨਿੱਜੀ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲ ਜਾਵੇ, ਛੱਡਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

-----

ਮੈਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਕਿਸਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ,

“ਇਹ ਕਿੱਕਰ ਅੱਠ ਹੱਥ ਲੰਮੀ ਆਂ ਤੇ ਜੱਫ਼ੀ ਭਰ ਮੋਟੀ, ਚਾਰ ਸ਼ਤੀਰੀਆਂ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਗਈਆਂ। ...ਐਸ ਟਾਹਲੀ ‘ਚੋਂ ਵੀਹ ਫੱਟੇ ਜ਼ਰੂਰ ਨਿੱਕਲ ਆਉਣਗੇ। ...ਐਸ ਨਿੰਮ ‘ਚੋ ਸੌ ਬਾਲਾ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ...ਆਹ ਦੇਖ ਪੰਜ ਹਲਸਾਂ, ਐਸ ਕਿੱਕਰ ‘ਚੋਂ ਕਈ ਚਊ ਨਿਕਲ਼ ਆਉਣੇ ਆਂ।”

ਜਿੰਨੇ ਕੁ ਦਾ ਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਭਾਈਆ ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਧ ਮੁੱਲ ਉਸ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦਾ ਪਾਉਂਦਾ। ਦਰੱਖ਼ਤ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਪਤਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੋ ਮਿਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਾਕਫ਼ੀ ਸੀ।

ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਭਾਈਏ ਦਾ ਇਹ ਕੰਮ ਪਸੰਦ ਨਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰਲਾ ਜੱਟ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਸ਼ਰਮਸ਼ਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

-----

ਦੋ ਕਨਾਲ਼ ਦਾ ਅਟਾਲ ਹਰ ਵੇਲੇ ਲੱਕੜ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਾਲਣ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਨ ਵੀ। ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਮਾਨ। ਚਊ ਤੋਂ ਸੁਹਾਗੇ ਤਕ ਦਾ ਸਭ ਕੁਝ। ਖੁਰਲੀਆਂ ਭਾਈਏ ਦੇ ਅਟਾਲ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਸਨ। ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ ਮਿਸਤਰੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਦਿਹਾੜੀ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣਯੋਗ ਕਰਕੇ ਅਗਲੇ ਦੇ ਹੱਥ ਫੜਾ ਦਿੰਦਾ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਸਮਾਨ ਲੈਣ ਆ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

----

ਭਾਈਆ ਆਪ ਵੀ ਕੁਹਾੜਾ ਅਤੇ ਆਰੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸੀ। ਆਰੇ ਆਰੀਆਂ ਦੇ ਦੰਦੇ ਬੜੀ ਨੀਝ ਨਾਲ ਤਿੱਖੇ ਕਰਦਾ। ਦੰਦੇ ਤਿੱਖੇ ਕਰਨ ਨੂੰ ਉਹ ਵਿਉਂਤ ਲਾਉਣੀ ਕਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਵਿਉਂਤ ਲਾਉਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਜਿਹਾ ਟਕੋਰਾ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਰੱਖਦਾ। ਦੰਦੇ ਤਿੱਖੇ ਕਰਕੇ ਆਰੀ ਜਾਂ ਆਰੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਵਿਉਂਤ ਦੇਖਦਾ ਕਿ ਕੰਮ ਠੀਕ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਂਗਲ਼ਾਂ ਫੇਰ ਕੇ ਦੇਖਦਾ, ਜੇ ਤਾਂ ਦੰਦੇ ਚੁੱਭ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਵਿਉਂਤ ਠੀਕ ਲੱਗੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਨੁਕਸ ਹੈ। ਜਦ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਰੀ ਫੜੀ ਤਾਂ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਬਹੁਤ ਨੀਝ ਨਾਲ਼ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾ ਚੀਰ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਜੱਫ਼ੀ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ,

“ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤ ਬਣੂੰ ਇਕ ਦਿਨ ਵੱਡਾ ਮਿਸਤਰੀ!”

ਮੇਰੇ ਆਰੀ ਫੜਨ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਤੇ ਸੰਗ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਮੈਨੂੰ ਮਿਸਤਰੀ ਬਣਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਭਾਈਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਖਿਡਾਉਣੇ ਵੀ ਮਿਸਤਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੀ ਲਿਆਉਂਦਾ। ਮੇਰੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ, ਕੁਹਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਰੰਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਮੇਖਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।

-----

ਮੈਂ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਮਾਮਿਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਬੋਹੜ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਬਲਦ ਬਣਾ ਕੇ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ਼ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਗੱਡਾ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਹੀ ਬੌਲਦ ਵੀ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਚਾਅ ਨਾਲ ਖੇਡਦਾ। ਮੇਰੇ ਨਾਨੇ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸ਼ੌਂਕ ਦੇਖ ਕੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਲੱਕੜ ਦਾ ਗੱਡਾ ਤੇ ਬੌਲਦ ਬਣਾ ਦਿਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਲੈ ਆਇਆ ਸਾਂ।

ਇਹ ਮੇਰਾ ਨਾਨਾ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਿਖਾਏ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਮੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਛੱਲੀਆਂ ਗੁੱਡਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸਾਂ। ਹਲ੍ਹ ਦੀ ਹੱਥੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਮਿਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੜ ਲਈ ਸੀ। ਵਢਾਈ ਵੇਲੇ ਵੀ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਾਗੇ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦਾ।

ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰਾ ਨਾਨਾ ਮੈਨੂੰ ਆਖਣ ਲਗਿਆ,

“ਹੇਖਾਂ! ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਆਂ ਜੱਟ ਦੀ ਤੇ ਇਹ ਖੇਤੀ ਛੱਡੀ ਬੈਠਾ ਤੇ ਆਹ ਤਖਾਣਾ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਜੱਟ ਹੋਣ ਨੂੰ ਲਾਜ ਲਈ ਬੈਠਾ।”

ਇਹੋ ਗੱਲ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਤੀ। ਉਹ ਪੂਰੇ ਠਰ੍ਹੰਮੇ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ,

“ਦੇਖ ਪੁੱਤਰਾ, ਖੇਤੀ ‘ਚ ਉਹ ਆਮਦਨ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੀ ਏਸ ਕੰਮ ‘ਚ ਆ, ਹੁਣ ਦੇਖ ਆਹ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਘਰ ਮੈਂ ਇਸੇ ਕੰਮ ‘ਚੋਂ ਬਣਾਇਆ, ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਵਧੀਆ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ ਆ, ਚਾਰ ਪੈਸੇ ਵੀ ਕੋਲ਼ ਹੈਗੇ ਆ, ਖੇਤੀ ‘ਚ ਬੰਦਾ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹੋਇਆ ਰਹਿੰਦਾ।”

ਭਾਈਏ ਦੀ ਗੱਲ ਠੀਕ ਵੀ ਲਗਦੀ ਪਰ ਮੇਰਾ ਰੁਝਾਨ ਖੇਤੀ ਵਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਗੇੜਾ ਮਾਰਨਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ। ਮੈਂ ਬਹਾਨਾ ਲੱਭ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭੌਲ਼ੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵੀ ਪੁਆ ਦਿੰਦਾ। ਜਦ ਮੇਰੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਨੇ ਟਰੈਕਟਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਵੀ ਕਾਹਲ਼ਾ ਪੈਣ ਲਗਿਆ। ਮੈਂ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਕਿਹਾ,

“ਭਾਈਆ, ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪਾਂ ਟਰੈਕਟਰ ਲੈ ਲਈਏ, ਮੈਂ ਖੇਤੀ ਆਪ ਕਰੂੰ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਵਾਹ ਦਿਆ ਕਰੂੰ।”

“ਪੁੱਤਰਾ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਤੂੰ ਪੜ੍ਹ, ਜੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਤਾਂ ਫੇਰ ਮੈਂ ਦਸੂੰ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ। ਸ਼ਹਿਰ ਜਾ ਕੇ ਆਰਾ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਾਂਗੇ, ਖੇਤੀ ‘ਚ ਕੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ, ਨਾਲ਼ੇ ਜਮੀਨ ਨੇ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ, ਖੇਤੀ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰ ਲਈਏ।”

-----

ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਠੀਕ ਸਾਂ ਤੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ।

ਬਾਕੀ ਸਭ ਚਲਦਾ ਸੀ ਪਰ ਭਾਈਏ ਦੀ ਇਕ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲਗਦੀ ਕਿ ਹੋਰਨਾਂ ਮਿਸਤਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਉਹ ਵੀ ਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦਿਨ ਰਾਜ ਤੇ ਬੈਠਾਇਆ ਕਰਦਾ। ਵਿਸ਼ਵਾਕਰਮਾ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੰਦਾ ਵੀ ਦਿੰਦਾ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਕਰਦਾ ਕਿ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਟੋਕਾਂ ਪਰ ਮੇਰੀ ਏਨੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈਆ ਆਪਣੇ ਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮੋਹ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਭਾਈਏ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਗਲੋਂ ਰੋਕਿਆ-ਟੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਹਰ ਫ਼ਰਮਾਇਸ਼ ਝੱਟ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ। ਟੈਲੀਵੀਯਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਨਵੇਂ ਨਿਕਲੇ ਸਨ। ਦਸਵੀਂ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜੇਬ੍ਹ ਖ਼ਰਚਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਮਿਲਦਾ।

-----

ਇਕ ਦਿਨ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਬਲੱਡ-ਪਰੈਸ਼ਰ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੈ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਉਹ ਲੋਹੜੇ ਦੀ ਪੀਂਦਾ ਸੀ। ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਪਿਆ ਭਾਈਆ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ,

“ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੰਮ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਤੇ ਤੂੰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਬੇਸ਼ੱਕ ਨਾ ਕਰੀਂ ਪਰ ਮੇਰਾ ਇਕ ਕੰਮ ਕਰੀਂ, ਮੇਰੇ ਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੀਂ, ਇਹਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਰਿਜ਼ਕ ਕਮਾਇਆ, ਜੇ ਇਹ ਦੇਣੇ ਵੀ ਹੋਏ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੰਢੇ ਹੋਏ ਕਾਰੀਗਰ ਨੂੰ ਦੇਵੀਂ ਜਿਹਨੂੰ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇ।”

ਤੇ ਮੈਂ ਭਾਈਏ ਦੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਿਆ ਪੂਰੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਮੈਂ ਅਟਾਲ ਵੇਚ ਦਿਤਾ ਤੇ ਵਿਚੇ ਹੀ ਸੰਦ ਵੀ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਅਟਾਲ ਖਰੀਦਿਆ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਦਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਲਣ ਹੀ ਵੇਚਣਾ ਸੀ। ਸੰਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁੱਟ-ਮ-ਸੁੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।

-----

ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈਆ ਮੇਰੇ ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਆਇਆ ਪਰ ਉਹ ਸਦਾ ਹੀ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਨਰਾਜ਼ ਪਾਸਾ ਵੱਟ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ।

ਅੱਜ ਮੈਂ ਆਪ ਇਕ ਵਧੀਆ ਚਿੱਪੀ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਜਿਹਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਾਰੀਗਰ ਪੂਰੇ ਸਾਊਥਾਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਭਾਈਏ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ।

ਮੌਕਾ ਮੇਲ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਲੰਡਨ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਜਿਥੇ ਮੈਨੂੰ ਕੰਮ ਮਿਲ਼ਿਆ ਉਹ ਇਕ ਲੱਕੜ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਹੀ ਸੀ। ਇਥੇ ਘਰਾਂ ਲਈ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਸਨ। ਇੰਟਰਵਿਊ ਸਮੇਂ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਫੋਰਮੈਨ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਕਰਿਊ ਕਸਵਾ ਕੇ ਦੇਖੇ। ਇਹ ਸਕਰਿਊ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਵੇਂ ਸਿਧੇ ਕੱਸ ਹੋ ਗਏ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੋਂ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੋਵਾਂ। ਇਸ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਸਾਫ਼ ਹੋਣ ਲਗਿਆ। ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਇਕ ਵਾਕਿਫ਼ਕਾਰ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੋ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਬੈੱਡਰੂਮਾਂ ਵਿਚ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਫਿੱਟ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵੰਡਾਉਣ ਲੱਗਿਆ। ਫਿਰ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚੋਂ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਮੈਂ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਕੇ ਇਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਠੇਕੇ ਲੈਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਅਲੱਗ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕੰਮ ਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਹੱਥ ਅਜ਼ਮਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਹਰ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਤੇ ਸਾਰਾ ਆਪਾ ਕੰਮ ਵਿਚ ਝੋਕ ਕੇ ਕੰਮ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ। ਮੇਰੀ ਮੁਹਾਰਤ ਵਧਦੀ ਗਈ ਤੇ ਅੱਜ ਮੈਂ ਜਾਣਿਆ ਪਛਾਣਿਆ ਚਿੱਪੀ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਵੈਨ ਹੈ ਜਿਸ ਉਪਰ ਮੇਰੀ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ਤੇ ਫੋਨ ਨੰਬਰ ਵੀ। ਕੰਮ ਦੀ ਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਤੋਟ ਨਹੀਂ ਆਈ।

******

ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਹੇਠਲੀ ਪੋਸਟ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੀ।